Weekend
Олар Францияға қалай жетті?
Тарихи деректер бойынша, қазақтар Екінші дүниежүзілік соғысы жылдарында Францияны азат ету шайқастарына қатысқан. Олар Францияға қалай жетті? Көптеген сарбаз немістердің тұтқынында болған. Немістер әскери тұтқындарды Еуропаға жеткізген. Кей сарбаздар қашып шығып, партизандарға қосылған.
Тарих ғылымдарының докторы, профессор Гүлнар Меңдіқұлова Франциядағы архивті зерттеген. Ақпарат түйір-түйірмен жиналған, оның ішінде "Мемориал" мәліметтер банкі беттеріндегі мәліметтер де көп көмектесті. Қазақ сарбаздарының Валлеруа (Лотарингия) аймағында жерленуі Валлеруа (Лотарингия) аймағындағы Мец қаласынан 33 шақырым жерде төрт қазақ сарбазының қабірлері жатыр. Бұл қабірлер Зейнолла Әлімғазиев, Қоныспек Жақиянов, Мысахан (Нишан) Тұрғамбаев және Исин (Есен) Жұмағұловқа тиесілі екені анықталды.
"Мемориал" ақпараты бойынша, Зейнолла Әлімғазиев 1910 жылы 15 ақпанда дүниеге келген. Әскерге Сталинград облысы (қазіргі Астрахан), Нариман ауданынан шақырылған. 1942 жылы мамырда Харьковте тұтқынға түскен. 1944 жылы ақпанда дүниеден өткен. Құжаттар бойынша, жарының есімі - Агливаш Әлімғазиева. Францияда оның қабірінде былай деп жазылған: "Кеңес сарбазы. Отан үшін қаза тапты!". Бүгінде Әлімғазиевтің ұрпақтары Ресейдің Астрахан облысында тұрып жатқаны анықталды.
Мысахан (Нишан) Тұрғамбаев 1902 жылы 9 мамырда дүниеге келген. Гурьев (қазіргі Атырау) облысындағы Жанбай ауылында тұрған. "Мемориал" мәліметі бойынша, тұтқынға 1942 жылы мамырда Харьковте түскен. 1944 жылы наурызда дүниеден өтті.
Нұрман Молдабеков 1928 жылы дүниеге келді. "Мемориал" мәліметі бойынша, Алматы облысы, Іле ауданында әскерге шақырылған. Хабарсыз жоғалып кеткен. Кейін Нұрман 1945 жылы мамырда қаза болғаны анықталды. Сарбаз париждік госпитальде көз жұмған. 2018 жылдың мамырында оның жерленген жеріне тарихшы Гүлнар Меңдіқұлова мен қазақстандық елшіліктің өкілдері Мұрагер Сауранбаев пен Ерлан Аманғаринов барып қайтты. Солер, Парижден 53 шақырымдағы муниципалдық зират Бұл зиратта Жәрдем Сапарғалиев (құжат бойынша Сапоргалиев) жерленген. Әскерге 1942 жылдың сәуірінде Батыс Қазақстан облысы, Фурманов ауданынан шақырту алған. 1943 жылы ақпанда хабарсыз кеткендер тізіміне енді. Сапарғалиевтің жары - Жаным.
Қазақ сарбаздары туралы мәліметтер "Екінші дүниежүзілік соғыстағы қазақтар: шетелдік мұрағаттардағы құжаттар" деп аталатын жинақта жарияланды. Оның зерттеу жұмыстары ҚР Білім және ғылым министрлігінің гранттары арқасында жүзеге асты. Шетелдік мұрағаттарды зерттеуге еріктілер мен елшілік қызметкерлері көмектесті. "Қазақстандықтар соғыста жоғалып кеткен жақындарын әлі де іздеп жүр. Ал ғылымда бұл тақырып әлі зерттелмеген. Біз ұмытылған есімдерді қайта жаңғыртуымыз керек. Бұл құжаттар жинағы қазақстандық және әлемдік тарихта аз зерттелген кезеңдердің орнын толтыру жолында маңызды үлес болып отыр, ол маңызды ғылыми, әскери-патриоттық және қоғамдық мәнге ие", - дейді ғылыми еңбектің авторлары.
Автор: Айнаш Өндіріс