Стивен Кинг: Мен Джон Леннонды жақсы көремін

«Көк түсті» Стивен Кингпен сұхбат

Стивен Кинг рок стиліндегі авторлық топта гитараның құлағында ойнайтын сегіз қырлы бір сырлы талантты тұлға. Мен осы кездесуді пайдалана отырып одан бұл аспапта қайткенде шебер ойнауға болатынын үйренуге тырыстым. Ол сондай-ақ, Ричард Никсонның ролін сомдай отырып өзінің актерлік қабілетінде көрсетті. Ал, бірақ жазуға келгенде өте бірбеткей және қазіргі Америка өмірін құпияға толы әрі шебер формаға сала алатын айлалы хроника жасаушы.

Біз білетін Кинг ұзақ жылдар бойы танымалдықтың жаршысындай болды.  Тіпті, сыншылардың пікірлеріне пысқырып та қарамайтын. Оқиғаларды көркемдеп жеткізу жолында оған ештеңе де кедергі бола алмады. Кинг кәсіби жазушы деген ұғымды қалыптастыруға тырысып жүріп ақырында дегеніне жетті.

Бұл жыл ол үшін өте қаурт өткен сияқты. Себебі, шілде айында өзінің кезекті «Кім тапса, сол алады» (Finders Keepers) атты туындысын жарыққа шығарды және қараша айында қысқа әңгімелерінің жаңа жинағы жарық көрмекші. Осы сұхбаттан кейін көп өтпей оған президент Барак Обаманың қолынан Өнердің Ұлттық Медалін (National Medal of Arts) табыс ету рәсімі бұйырған болатын.

Анджела Аллан : Танымал маркеттер қалай ықпалды болып, және өзіндік имиджін қалай қалыптастырады? «Кім тапса, сол алады» туындыңызға көз жүгірететін болсақ «бренд есімін қалай жасайды?», атты сауалға қатысты сіз өзіндік тамаша үлгі көрсете алдыңыз. Авторлық құқық пен әдеби меншік туралы жылдар бойғы сіздің еңбегіңізге қатысты өзіңіз үшін табысты деп санайтын имидж қалыптасты ма?

Стивен Кинг: Жоқ. Мен осы негізгі жолымда өзімнің белгілі тұлғаға айналғанымды аңғардым, бұл жазушылар үшін ерекше дүние. Бірақ, бұл әрине, менің шығармашылығымның қалыптасып қалған бағытты жалғастыруға құлықсыздығының жемісі деп түсінемін. Шындығында жазушылар құпия агент болуды қалайды және біздер  үздіксіз алға жылжып отырғандықтан бәрін біліп отырамыз. Сосын оларды мүмкіндігінше сыртқа шығарамыз. Кейде баяғы нәрселерге қайта оралған кезде менің ойым өзгере бастайды, менің көрегендерімнің бәрі түрін өзгерткен дүниелер екен, айтпақшы, халық та мені солай көреді. Мен әлі күнге дейін бұны әрі қарай терең зерттеуге тырысқан  жоқпын, алайда, дәл солай, бұл өзгерістер күннен күнге жалғаса берді.

Мысалы, кешкісін серуендеуге шыққанда, сыртта жүрген халық кітаптарына қолтаңба сұрайды тіпті қонақ үйдің сыртына шықсаң да олар тағы қолтаңба сұрап келіп жатады. Бірақ олар бұл әркеттерін өздерінің үлкен әжесі үшін немесе соқыр ұлдары үшін жасап жатқанын айтады, бірақ шындығына келгенде бұның барлығы eBay немесе Крейгслист, немесе осыған ұқсас интернет дүкендерінің пайдасы үшін ғана болатын. Бұл маркетингтің ерекше бір түрі ғана, сен бұндай әртүрлі әдістермен айналаңдағы кино, тв, рок жұлдыздарын біріктіре аласың.

Бұл өмір терминологиясында әртүрлілікті құрайды. Бірде мен жазуға тиісті әңгімемен отырғам, менде бәрі жоғалып кетті. Мәдени араласулар, жанр туралы немесе сыншылардың көркемдік туралы болашақ пікірлері жайында да ештеңе ойламаймын. Бәрі жоғалып кетеді. Бірақ олар тек алғашқы жобада ғана ғайып болатын. Сосын біраз уақыттан кейін сіз жазуға қайта оралғанда олардың шындығында маңызды екенін түсінесіз. Бұл мен үшін үлкен  арпалыс.

Сіз медия тәжірибеңізде әртүрлі сайттарға инвестор болдыңыз.  «Оқ үстінде атпен шабу» атты алғашқы электронды кітабіңіз болды, бұл «Өсімдік» сериялымен жарияланды. Соңғы шығарғаныңыз «Мастанған отты жұмыс» аудиокітап ретінде көрінді. Сондай -ақ сіз телевидение, кино және сахна үшін де жаздыңыз. Сіз қалай ойлайсыз, осы аудиторияыңыз осы оқиғалардың лебімен әрі қарай жалғасып кете алды ма?

 Біріншіден, бұлар негізінен электронды кітап, сосын романдар сериялы, «Оқ үстінде атпен шабу» бәрі бірге жасалды.

...Егер саған отбасың қолдау көрсетсе әрі табысты болсаң бұл өте жақсы. Банкке біраз ақша қойсаң, күннен күнге финанс жағынан бәрі дұрыс бола бастайды. Егер сен бір жаңа дүниені қаласаң, сен оған жету жолында еңбек етіп тырыса аласың.

Сірә, бұл күнде кино мен телевидениенің істеп жатқаны дұрыс емес. Олар мені алдын ала жасап, әрі үлкен кеңістікке құрып тастайды. Менің алғашқы редакторым Билл Томсон «Кэрри», «Салемнің жеребесі», «Нұр», «Түнгі кезек»  жұмыстарына редактор болды. Оның «Кэрри» туралы «Бұл жазушы өз миының жобалаушысы»,-  дегені бар.

Осы шығармалардың көбі негізінен кино индустриясына сатылды, себебі олардағы ситуациялар қарапайым және визуальді кеңістікке жақын болды. Мен киномен өстім, бұл өнер менің бүкіл болмысымды қалыптастырды. Мен кино көріп отырып оны оқитынмын. Және әр нәрсені көру жүйесімен (визуальді түрде) қабылдайтынмын. Бұл сезіну, мен колледж оқып жүргенде күшейе түсті. Ол уақытта көптеген поэтикалық курстарға қатысатынмын. Дәл сол кезде халық түсінігінде елестету немесе көру идеясы туып жатқан, яғни айтуға тиісті дүниелердің бәрін алдымен көру керек болатын. Демек  кейіпкердің көңіл -күйі нашар екенін сөзбен айтудың қажеті жоқ, оны көрсету керек, яғни түсінікті болардай бірнәрсе көрсет, міне керегі сол. Және бұл маған өте табиғи көрінеді. Көп фильмдердің сәтсіз шығатыны да сондықтан яғни визуальді кеңістік жетпей жатады. «Мардымсыздық» және «Шоушенкадан қашу» сияқты қысқа шығармалар, меніңше, визуальді мүмкіндіктерді дұрыс пайдалана білді деп ойлаймын.

"Күмбез асты"  атты телевидение сериалы, күмбезді негізгі идея етіп ала отырып жасалған туынды. Сәті келіп оның қатарынан үш маусымын да шығарды. Бірақ бұл сәттіліктің кіліті тек оның әдеби мықтылығында ма, әлде характер, тақырып, дамуы, оқиғаның баяндалуы және тағы сол сияқты нәрселерге байланысты ма?! Сіз табысты бола алмасаңыз, әрине, бұларды сағынасыз. Мен көптеген фильмдерге сценарий жаздым және соның ішінде «Калейдоскоп қорқыныштары» өте табысты болды. Ал қалған кейбіреулері мүлде табыс әкелген жоқ. Мен минисериалдарды жақсы көремін, олар бар болғаны үш-төрт бөлімнен тұрады. Меніңше, осыған дейінгі менің сүйікті жұмысым және маған соншалықты табыс әкелген фильм «Ғасыр дауылы» болды. Бұл Фридрих Дюрренматтдың «Келу» шығармасына көбірек ұқсайтын. Сондықтан, мен енді қайталанатын және қайтып оралатын дүниелерді жақсы көре бастадым. Бұл туралы ой «11/22/63» туынды ішінде көрінді деп ойлаймын. Тағы бір айтқым келетіні Джеймс Франко тамаша автор, ол оқиғаны қалай әңгімелеу керектігін біледі.

Телевидениедегі минисериалдар мен эпизодтардың барлығының әдеби нұсқасы бар. Мен өзімді алдыға қарай асыға тартамын, «Сындырар салмақтылық», «Жүретін өлік» бұлардың барлығы өте керемет туынды деген бағасын алды себебі оларда оқырмандарды өзіне бірден баурап алатын тартылыс пен тереңділік қатар тоғысқан болатын.   

Сіздің көптеген шығармаларыңыз әдеттегі жанр шекарасында әртүрлі ой туғызады. Жанр мәселесіне байланысты өзіңіз қалай ойлайсыз?

Бұл бір мазаны кетіретін сұрақ. Себебі мен өзімді белгілі бір жанрдың жазушысы деп ойламаймын, бірақ мені халық хоррор, фантастикалық немесе ғылыми көркем әдебиеттің өкілі деп есептейді. Бұл сен жеңе алмайтын күрес. Таза әдебиет пен коммерциялық әдебиет арасындағы қарсылық немесе американдық әдебиет мен жанрлық әдебиеттегі қарсылық, бұл қалай болмасын, сен шын мәнінде қаламайтын күрес.

Жанр кітаптар тізімін жасайды, бұл маған да қатысты. Кейбір оқырмандар кейде «мен романтика оқығым келеді» деп жатады. Ия, бұл қазір өте қол жетімді. Өзіңіз қалаған кез келген романтикалық шығарманы «Harlequin» сияқты сайттардан оңай табуға болады. Мысалы, «Күңгірттіктің елу көлеңкесі» шығармасын таба алатын шығарсыз немесе жаңа сериялдарды, тіпті эротик романтиканы да. Бірақ сіз не үшін бұлардың арасынан «Ребекка» немесе  «Уақыт саяхатшысының әйелі» болмаса «Жүз жылдық жалғыздық» сияқты романдарды көре алмайсыз. Олардың барлығында жанрлық әдебиеттің элементтері бар және бұл менің шығармаларыма да қатысты. Мен Роберт Блох, Ричард Мэтисон, Говард Филлипс Лавкрафт, Август Дерлет секілді хоррор жанрының авторларының барлығын оқып өстім. Мен әлі күнге дейін осы жанрды сүйіп оқимын, дегенмен шынында бұлардан тамаша дүниелер табу өте қиын. Сондықтан, мен блогтардан және интернет магазиндерден барық жанрды қарауға тырысам, бірақ бәрін бірдей оқымаймын.

Мен осы тақырыпқа талас туғанда, Мерседес мырзаның идеясы ойыма оралады да сосын теледидар қараймын. Мен Флоридадан Мэнге келіп Оңтүстік Каролинаға тоқтаған кезде теледидардан бір оқиға туралы айтып жатқандарын көрдім. Әңгіме қыз бен жігіттің арасындағы кішкентай нәрседен басталып үлкен қылмыстық қанды оқиғаға айналады. Сонда мен өзіме «Бұл нағыз детективті шығарманың желісіне арқау болар дүние, бірақ бұл менің қолымнан келмейді, мен жазатын оқиға емес.» дедім.  Біраз жылдар өткенен кейін сен артыңа қарағанда өзің шындығында қалаған бірақ жаза алмаған шығармалар болады. Себебі ол сенің жанрыңа сәйкес келмеген еді. Әрине, мен сізге жанр маңызды емес деп айта аламын, бірақ бұл сенің әдебиеттегі дәрежеңді анықтайды ғой, сондықтан бұл маңызды екені анық. Қалайда болмасын мен алға қарай жылжи беремін және жаза беремін.

Негізінен жанр туралы көп адам былай түсіндіреді, «жанр дегеніміз бұл формаларды біріктіру яғни шығарманың құрылымдар арқылы бір пішінге келуі». Ал бірақ сіздің «Қараңғы мұнараның ішінде» атты сериалыңызда сіздің жасаған характерлеріңіз шындығында ешқандай формаға бірікпейді. Бұл жерде сонда тек идеяны ойнату ғана жүзеге асып тұр ғой, солай ма?

Бұл сұрағыңыз тағы жанр мәселесіне тіреліп тұр ма? Жақсы, сіз айтқан сол көп халықтың ойы тап бір кішкентай баланың әңгімесіне ұқсайды. «Мен мына тамақты жегім келмейді, себебі бұған мен жақсы көрмейтін басқа бірдемелер араласып кеткен.»

Дұрыс. Маған «Калланың қатігездігі» атты тарауы қатты ұнайды.

«Қараңғы мұнара» кітаптары түгелдей дерлік төбелес. Бұл жерде вестерн бағытындағы сюжет негізгі роль атқарады. Сондай-ақ, фантастикалық және ғылыми көркем әдебиеттің де элементтері де жетерлік. Мен колледж оқып жүргенде бұл нәрселерден онша хабарым болмаған еді, кейін мифтік архетиппен жұмыс жасауды үйренгенен кейін, мендегі қызығушылық одан да күшейе түсті. Егер менің қолымнан бір нәрсе келсе, қашанда мен оны жасап қалуға тырысатынмын.

Сіз жақында Нью Йорк Таймсқа жазушылар мен өнімді табыс туралы эссе жаздыңыз. Бұл жерде сіз еңбек ету формасы туралы жаздыңыз ба? Өзіңіз қалай ойлайсыз, жалпы жазушылық кәсіптің басқа жұмыстардан қандай айырмашылығы бар?

Жақсы, бұл мен үшін өте тамаша жұмыс. Себебі мен күніне небәрі 4 сағат ғана жұмыс жасаймын. Жазушылар қандай уақытта болмасын әртүрлі болған. Энтони Троллоп әдетте таңғы сағат төртте орнынан тұрып, кешкі жетіге дейін жазумен айналысатын болған. Ал, Джон Ирвинг күні бойы жазумен отырған. Бірақ мен олардың бүйтіп қалай өмір сүргенін еш түсіне алмаймын.

Менің естуімше, Бальзак түні бойы жазумен айналысқан.

Дұрыс.Томас Вулф та түні бойы жазумен отырған. Бірақ мен үшін қайта оралуды және қайта жазуды барынша азайту керек. Сонымен қатар, қазір менің де жасым келіп қалды. Бұрын жас кезімде көп жазатын едім, тіпті әртүрлі екі жобада қатар жұмыс жасай беретінмін. Мен жаңа дүниелерімді кейде тәңертең, кейде түнде жазамын. Бірақ олар бастапқыда ешқандай табыс әкелмейтін. Кейін көп кешікпей экранизацияланатын. Содан кейін ғана олар жақсы бірдемеге айнала бастайды.

Менің новеллист екі ұлым бар. Джое Хилл және Овин Кинг. Джое балам маған көбірек ұқсайды. Ал, Олвин аздап жалқаулау, әлсіздеу және әсершіл. Джое қазір попкорннан бас тартуға тырысып жүр. Ол маған өзімнің 30 жастағы кезімді есіме түсіре береді.  

Сіз публицистикалық шығармаларыңызда суық қаруларды бақылау мен салық салушылар туралы да ойыңызды ашық білдірдіңіз. Сіз қалай ойлайсыз, сіздің романдарыңыздан қандай да бір саяси идеяларды табуға болама?

Мен ашынып жазған халықтан келген хаттарды жиі алып отырамын. Олардың айтқандары шындыққа жанасатын. Ия, мен бүкіл өмірімді бір нүктеге арнадым. Әрине, түгелдей демей -ақ қояйын. Әйелім сізге болашақта менің 1968 жылғы сайлауда Ричард Никсонға дауыс бергенімді айтатын болады, себебі ол өз жоспарында біздің әскерді Вьетнам териториясынан шығаруға күш салатыны туралы баяндады. Ия, мен оның бұл уәдесіне сендім. Кейін ол маған былай деді. «Ия, менде ондай жоспар болғаны рас болатын, бірақ бұл сайлаудан бұрын айтылмады.» Мен оған дауыс бердім, бірақ, оның жоспары болашақтағы көп нәрселерді шиеленістіруге әкелді.

Мен радикалды көзқарастағы тұлғамын. Менің саяси ұстанымым қашанда  жасалып жатқан әркеттердің тек шынайы жағында болу. Мэн штатында өстім және менің бүкіл туыстарым республикашылдар еді. Олар республикалық партияға және демократияға серт бергендер болатын. Мен Вьетнам тақырыбында радикалды жақтамын. Және бұл саяси ойында көп балалар да радикалды көзқараста болды. Мен әлі күнге дейін оң қанаттардың жасап жатқандарын түсіне алмаймын, ақылыма сыймайды. Бәрібір де бұл халық өзінің хиристиян өкілі екенін білдіреді. Шынымды айтсам, мен әлі күнге дейін  осы екі саяси стандартты түсіне алмай -ақ қойдым.

Мен республикалық кандидаттарды көргенде ерекше жүйкем тозады  әсіресе ете нашары Бен Карсон. Ол біздің ұлттық қарызымыз және болашақтағы ұрпағымызға сол қарызды қалай мұра ететініміз туралы айтады. Олардың басым көпшілігі осы бітпейтін қарыздар туралы және соған ие болар балаларымыздың болашағы туралы ғана айта береді. Бірақ олардың ешқайыссы қоршаған ортаның қауіпсіздігі немесе біздің балаларымыз қорғаныш бет пердесін қалай киюі қажет сияқты дүниелерді ешқашан айтпайды.  Бұл мені қатты мазалайды.

 Мен жазуға отырған кезде кейіпкерлеріме байланысты екі жақты көзқарасты да ашып көрсетуге тырысам. Әр сюжет кейіпкер характерінен өрбиді. Бірақ мен деректі әдебиетке кіріскенде, бұл маңыздырақ болғандықтан  әдеттегідей былай айтуға болмайды: «Мені біреулердің мазалағанын қаламаймын немесе әлеуметтік желілерге кірмеймін.» Мен халықтарды қорқытқым келмейді, бұлар жай ғана менің көзқарастарым. Ия, жоғарыда айтылған суық қаруларды бақылауға қатысты нәрсе де осы менің жеке көзқарастарымның қатарына кіреді. Мен Джон Леннонды жақсы көремін, ол, «Біз қолымыздан келгеннің бәрін жасаймыз» деді.

Жақында, сіз Барак Обаманың қолынан Өнердегі Ұлттық Медальді алдыңыз. Бұл құрмет соңғы жылдары жазылған жұмыстарыңызға берілді және әдебиеттегі дәрежеңізді тағы да көтере түсті.  Бұл туралы не айтар едіңіз?

Мен сахнада тұрғанда өзімнің шындығында жанрлық және халықтық жазушы екенімді көрдім. Мен бұл туралы ешқашан айтқан емеспін және ешқашан түсіндіруге бағытталған немесе ызаға толы хаттар жазған емеспін. Қазір мен өзімді барынша сабырлыққа шақырып әрі қарай жұмыс істеуге тырысудамын. Әрине, іштегіні сыртқа шығарып тұру маңызды ғой, бірақ сыни тұрғыдан келгенде тыныштық сақтап әрі қарай жұмыс жасаған әлде қайда дұрыс деп есептелінеді.

Әдебиет сынында егер сенің жазған дүниеңе адамдар бірдей көзқарас білдірсе онда бұл жерде бір шикілік бар деген сөз, демек сенің жұмысыңда бір үлкен қателік жатыр. Сен қате бірдеме жасап тұрып және жүйкең тозып былай дейсің, « Менікі дұрыс, ал қалғандарінікі қате.» Бірақ әдетте қайта қарағаннан кейін не болады, бәрі басқаша айтып шыға келеді. Мен алғаш рет «Әртүрлі мезгілдерді» жарыққа шығардым, бұл төрт новелладан тұрды. Және әрбір шыққан сайын мен мынаны естідім, «Бұл өте жақсы кітап, тек мына бір жұмысты қоспағанда.» Бірақ бұлар ешқашан ұқсас оқиғалар болған емес.

 Көп сыншылардың көзқарасында әсіресе ескі көзқарастағы кісілердің ойында мен бүлдірушілердің қатарындамын.  Хоррор жанрдағы жазушымын және сыншылар менен реал іздеп әуре болады. Және көп сыншылардың жұмыстары шынайы сын дәрежесіне жетпей қалады содан кейін жоқ болады. Дәл қазіргі сыншылардың біразы менімен бірге өсті және олар менің шығармашылығыммен өте ерте кезден таныс болды. Олардың барлық жұмыстары мен еңбектерінде ашық ойлау тенденциясы бар. Бұл негізінде өте маңызды нәрсе.

 Харольд Блум секілді ескі мектептің сыншыларының көзқарастары менің жүйкеме тиеді. Олар қазіргі Америка мәдениетін дұрыс түсіне алмайтындай көрінеді. Олар әдебиеттегі эволюция Шервуд Андерсондың кезеңімен тоқтап қалғандай қабылдайды. Ия, одан әрі 1953 жылға дейінгі шыққан Фолкнер мен Хемингуэйді де мойындайды. Бірақ, кезінде Джон Стейнбек тамаша кітаптарымен сыншылардың үмітін ақтай алмаған. Теодор Драйзер, американ трагедиясы туралы айтса олар тек «Ол проза стилін ластаушы»   деген пікір алға тартады. Ия, ол расында сондай! Оның Керри әпкесін немесе  Америка трагедиясын ешкім тарихтан алып тастай алмады. Бұлар америка әдебиетінің нағыз жауһарлары болып қала берді. Немесе Фрэнк Норрис туралы ешкім айтпайды, бірақ артында қаншама тамаша кітаптар қалды. Стивен Крейнның да жағдайы дәл солай болған, ешбір сыншының ықыласына бөлебеген себебі ол пролетариат жазушы болатын.

 Менің түсім көк. Мен көк түстілердің ішінен шықтым. Мен ресторандарға бармадым. Өйткені ол жерде мейілінше сақ болу керек болатын. Мен көптеген киім сияқты басқа да заттарға қол жеткізбедім. Менің қолымнан келгені тек оқу болатын. Мен Америка әдебиетіне жұмыс жасап жатқан әрбір тұлғаны қатты құрметтеймін. Филип Рот пен  Бернард Маламуд, шындығында мен бас иетін тамаша жандар. Харольд Блум сияқты сыншылармен келісе алмаймын, себебі олар Джим Томпсонды немесе Росс Макдоналдты өз дәрежелерінде бағалай алмады.

Бұл бір Бинго ойыны сияқты. Әрине, қалайда болмасын мен бұл құрметті сыйлыққа ие болғаныма өте қуаныштымын. Әдебиеттегі сыйлықтар жазушыларға әрі қарай жүруіне үлкен жігер береді.  Харольд Блум сияқтылар бұған да қарсы. Бірақ бәрі өз жалғасын таба береді. Бұл үлкен дискуссия тудыратын мәселе.  

25.10.2015  LARB/ The Los Angeles Review of Books

Ағылшын тілінен аударған:Runa academy