Адамдарды клондау

Адам клондау - эмбрионның қалыптасуы мен адамның генотипіне ие болған қазіргі ұрпақтың эмбрионынан пайда болатын, бұрыннан бар болжамды әдіснама.

"Клондау" термині бастапқыда микробиология мен генетикадан кейінгі іріктеуде қолданылып, олардың табыстары жалпы қолданысқа айналған. 24 қаңтарда қытайлық ғалымдар тұңғыш рет классикалық приматтарды клондауды белгілі қойлар Dolly экспериментінде пайдаланған екен. 

Клондау - қазіргі заманғы биологиядағы ең ғажайып және пікірталас тудыратын тақырыптардың бірі болып табылады. Осы орайда, Сколково ғылым және технология институтының профессоры және Ратгер университетінің профессоры Константин Севериновтен клондау туралы негізгі сұрақтарға берген жауабына тоқталайық. Оның айтуы бойынша, клондау - бұл клондарды жасаудың технологиясы. Клон дегеніміз - генетикалық бірдей немесе бір-біріне ұқсас дерлік организм. Мәселен,  бірдей егіздер бір-бірінің клондары, өйткені екеуі бірдей ұрықтандырылған жұмыртқадан  пайда болады. Өсімдіктердің таралуымен жасалынғандары да болады. Мысалы: мүкжидектермен таралған құлпынай бұталары да клон болып саналады.

Бірақ бала ата-анасының клоны емес. Жасушалардың әрқайсысында геннің қос жиынтығы бар: біреуі - әкесінен, екіншісі - анасынан. Бала туғанда, екеуі де өздерінің ұрпақтарының тек жартысын ғана жібереді. Сонымен қатар, әкесі мен анасының қайталанатын гендерінің қайсысы ұрпаққа берілуін кездейсоқ түрде анықтайды. Ата-аналар үшін қол жетімді гендердің нұсқалары бір-бірінен аздап өзгешеленетіндіктен, ұрпақ ата-аналардан ерекшеленеді. Халықтың неғұрлым әр түрлі болғаны соншалық, егер қоршаған ортаның жағдайлары өзгертілсе, гендердің белгілі бір комбинациясының тасымалдаушылары тірі қалып, ұрпақтарын қалдыратыны анық. Дегенмен, коммерциялық ауыл шаруашылық өндірісі сияқты жағдайларда әр түрлілік проблемалардың көзі болып саналады.

Ғалымдар  Доллидің деп аталалатын қойға келесідей  эксперимент жүргізген болатын: олар қойдың   жілін алып, осы тордың генетикалық материалына  басқа қойдан алынған жұмыртқаның жасушасын отырғызды. Бұл  жағдайда осы жұмыртқадан алынған өзінің меншікті генетикалық материалы бұрын жойылған. Нәтижесінде алынған жұмыртқа екі есе көп ген-жинақтың жасушасындағы сияқты болған. Осындай жұмыртқаны ұрықтандыру қажет етілмеді. Бұл жұмыртқа үшінші данада орналастырылды.

Dolly  суррогат ана, ол генетикалық Dolly-ге байланысты емес. Долли жұмыртқаны дамытқан қойлардың оған ешқандай қатысы жоқ, себебі оның ортақ гендері жоқ. Бірақ жұмыртқа жасушасына қайта оралу үшін жасуша қабығының генетикалық материалы алынған қойдың «генетикалық анасы» болып табылады. Олардың гендері бірдей.

Бірдей егіздер дамушы эмбрион екі (немесе төрт) эмбрионға бөлінгенде пайда болып және олардың әрқайсысы өзінде ересек ағзаға тәуелді дамиды. Жалпы айтқанда, клондар бірдей егіздерге өте ұқсас, тек олар бір мезетте туылмайды. Әр түрлі уақытта, әр түрлі аналарда жиналады және олардың түпнұсқасының биологиялық өлімінен кейін пайда болуы мүмкін. Клон ересек немесе өлген ағзаның жасушасындағы ДНҚ негізінде генетикалық бағдарлама бойынша жасалады.

Біздің денеміздегі барлық клеткалар ұрықтандырылған жұмыртқаның ұрпақтары, олар біздің тұжырымдамамызда пайда болды. Бірақ бұл біздің денеміздегі жасушалар мүлдем бірдей емес дегенді білдірмейді. Жасуша бөлінген кезде, гендерде ДНК молекулалары көшіріледі. Көшіру кезінде  қателер әрдайым туындайды. Яғни, мутация - ұзын мәтінді қайта жазғандағы қателер сияқты. Долли алынған жасушаларының гендері іс жүзінде оның анасы дамыған жұмыртқаның гендеріне мүлдем ұқсас емес.