Қазақстандағы геноцид

Жанболат Мамайдың "Зұлмат"фильмінде қазақ халқының тарихындағы 22 ақпанда Ресей Сыртқы істер министрлігінің ақпарат және баспасөз бөлімі «1932-1933 жж. КСРО-дағы ашаршылықтан туындаған қайғылы оқиғаға қатысты ұғымдарға байланысты» түсініктеме берді. Ресей Сыртқы істер министрлігі атап өткендей, жақында бірқатар Орталық Азия мемлекеттерінің ақпараттық кеңістігінде өткен ғасырдың 30-шы жылдарындағы аштық тақырыбы ұлтшылдық көзқарастардан туындағандығы айтылды және өз елдерінің жұртшылығына осы қайғылы оқиғаны «аштық», тіпті «аймақтың байырғы халықтарының геноциді» деп атады. 

КСРО басшылығымен ұйымдастырылған, Қазақстанда өткен ғасырдың 20-30-шы жылдарындағы оқиғалар туралы неғұрлым егжей-тегжейлі талдауға және саяси бағаландыруға осы уақытқа дейін көңіл бөлмей келеміз. Осы орайда бірнеше  миллион қазақстандықтар аштықтан қайтыс болғанғандығын,жүздеген мың Қытайға қашып кеткендігін,ал кейбірі большевиктер мен қару-жарақтарға қару-жарақпен күресуте қаза тапқандығын қалай жасыруға болады екен. Әртүрлі оқиғалар  туралы ақпарат әлі күнге дейін құпиялылық парағын қоршап тұрғанымен, қазақстандық журналист Жанболат Мамай, өткен ғасырдағы аштықты және миллиондаған қазақтардың қаза болуын геноцидке бағындыруды қарастырады. Оның «Зұлмат" фильмі Қазақстанда осы жылдың басында көрсетілді, ал бір айдан аз уақытта YouTube-да бір ғана арна 400 000-нан астам көрермен жинады.Журналисттің айтуынша, Ресейдің Сыртқы істер министрлігінің түсіндірмесі «Зұлмат» фильмінің шығуына байланысты пайда болды. 

CAAN-ге берген сұхбатында Жанболат Мамай өз фильмі туралы әңгімелеп берді және Қазақстандағы аштықтың геноцид деп саналуын түсіндірді.

Ж.Мамай: «2017 жылы саяси тұрғыдан негізделген бір іс бойынша маған үш жыл мерзімге журналистік қызметпен айналысуға тыйым салынған"-деп режиссер бар шындығын айтты. Оған Қазақстанда журналистік қызметпен айналысуға болмайды екен.Сондықтанда ол  ағарту жолын таңдауды шешкен.

ХХ ғасыр - бұл қасірет трагедиялар, революциялық өзгерістер және әлем тарихындағы түбегейлі өзгерістер кезеңі. Ақпан төңкерісінен кейін қазақтар өздерінің мемлекеттілігін - Алаш республикасын құру мүмкіндігіне ие болды.Және де режиссер  XX ғасырдағы қазақтардың тарихы туралы деректі фильмдер сериясын жасауды басты мақсат еткен.

Ол түсірген  алғашқы фильм «Алаш республикасы жеңді ме?»-деп  аталады. Қазіргі уақытта бірнеше мың көрермен көзайымына айналған  екінші фильм - «Зұлмат.Қазақстандағы геноцид". Ендігі кезекте Жанболат мырза үшінші фильмді шығаруды жоспарлап отыр.Ол 30-шы жылдардағы жаппай саяси қуғын-сүргіндерге қатысты тарихи трилогия болатын көрінеді.

Фильмде Қазақстандағы аштық туралы,ерте кеңестік кезең жайлы толығырақ баяндалады. Бұл фильмде 1930 жылдары жарияланған атақты «алтыудың хаты",сондай-ақ, қазақ халқының 49% қайтыс болғанындығы мәлімделеді.

«Ашаршық» және «Зұлмат» .«Ашаршық» азық-түліктің болмауына байланысты аштық болып табылады. Бірақ бұл сөз 20-шы ғасырдағы қазақтармен болған барлық трагедияны білдірмейді. «Зұлмат» - бұл трагедия, апат. Бұл трагедия, бұл миллиондаған кінәсіз адамдардың жаппай қырылуы.Мұрағаттық құжаттарға қарағанда арнайы баяндамалар Сталин мен большевиктердің жоғарғы билігі қазақ даласында не болып жатқанын жақсы біледі. Олар жаппай даулар, ұжымдастыру қарсы қарсылық, адамдардың жаппай өлімі және каннибализм Қазақстанда басталғандығын білді. Бірақ ешкім большевиктердің артықшылығын тоқтатпақ емес. Қазақтың мал-жануарларын қазақ ауылдарынан алып тастап, қазақтарды жаппай қырып-жояды. Большевиктер қазақ даласында жүргізген саясат миллиондаған адамның өліміне әкелетінін жақсы біледі.

«Зұлмат» фильмінде біз осы оқиғалар туралы егжей-тегжейлі сипаттаған.Бірінші бөлім 1921-22 жылдардағы жаппай аштыққа қатысты. Екінші бөлікте ұжымдастыру үрдісі, осы жұмыстың барысында қандай қылмыстар жасалуы сипатталады. Үшінші бөлім Кеңес режиміне қарсы халықтың жаппай наразылығы туралы айтады. Төртіншіден, аштықтың қасіреті туралы. Бесінші бөлікте біз осы қайғылы оқиғаларға тарихи және саяси бағаны бердік. Олар өздерінің есімдерін атады - бұл геноцид саясаты болды! Нәтижесінде 3,2 миллион құрбан болды.Бұл сандар қайдан келеді және олар шындыққа қаншалықты сәйкес келеді?

Зұлмат  құрбандарының әртүрлі сандары бар. 20-шы жылдардағы аштық кезінде 1 миллионға жуық адам қаза тапты. Бұл туралы  дереккөздер  бар. 1930 жылдары Голодомордағы сандар ерекшеленеді. Кейбіреулердің айтуынша, шамамен 1,5 миллион адам құрбан болған, қалғандары 3 миллионға жуық. Фильмде біз Манаш Қозыбаевтың басшылығымен Қазақстанның Жоғарғы Кеңесіне Комиссия берген статистиканы берді. Мемлекеттік және ведомстволық архивтерді зерттегеннен кейін, сол жылдардағы халық санағы, олар 1930-шы жылдары Голодомор кезінде Қазақстанда 2,2 миллион адам қайтыс болған деген қорытындыға келді. Бірақ біз олардың зардап шегушiлерге, қаралатын адамдарға тиесiлi екенiн бiлуіміз керек. Даладағы, жолда, Қытайға көшу кезінде қанша адам қайтыс болды? Бұл әлі белгісіз. Демек, 2,2 миллион шындыққа жақын. Шындығында бұл қазақ халқының 50 пайызы. 1930-шы жылдары жарияланған атақты «алты хаты» сонымен бірге қазақ халқының 49% -ы қаза тапқанын мәлімдеді. Яғни халықтың жартысы қаза тапты! Бірақ біз бұл тікелей шығын екенін есте ұстауымыз керек. Бір миллионнан астам адам өз жерінен кетіп, Қытайға, Ауғанстанға, Иранға, содан кейін басқа елдерге барды. Зұлмат зор демографиялық залал келтірді.

Мұрағаттық материалдарда балалар өлімі туралы қорқынышты фактілер сақталған. Ата-аналар, станцияларда, күші бар қалаларда, милицияда партиялардың балалар үйлері құрылатын болады деп үміттенеді, осылайша балалар сол жерде аман қалады. Адамдар олармен бірге балаларды қабылдамады, себебі олар ешқайда кетпеді. Олар өздерінің көз алдымында жүрген кедей адамдар еді. Үлкен қалаларда оларға жол берілмеді. Фильмде ашыққандарға Қарағандыға баруға мүмкіндік бермейтін фактілер келтірілген, онда олар аман алып, жұмыс таба алады. Валерий Михайловтың «Ұлы Жута» кітабында балалардың - жасырынғандарды көрген қорқынышты оқиғалары бар. Бұл қорқынышты суреттер болды.