Әлем
Бастапқыда Си Цзиньпиннің он жылға жуық уақыт ішінде мықты Қытай көшбасшысы болатынына сенгендер аз болды. Дәл қазіргі сәтте ол биліктегі тарихи үшінші кезеңге аяқ басуға дайын.
Он жыл бұрын Си мырзаның жеке өмірі туралы деректер өте аз болды. Көпшілігі оның әкесінің елдегі революциялық көшбасшылардың бірі болғандығын ғана біледі. Оның тегі партия ақсақалдарының қолдауына ие болды. Оны қолдаған көшбасшылар зейнеткерлікке шыққаннан кейін де саяси ықпалға ие болды.
Бостон университетіндегі қытайлық элиталық саясат бойынша сарапшы Джозеф Фьюсмит: «Си Цзиньпин жоғары мансапқа жеткенге дейін барлығымен ымыраға келе алатын адам еді», - деді.
Билік еткен 10 жыл ішінде Си Цзиньпин сөзсіз билікке және теңдессіз күшке ие болды. Ол бұл жетістікке қалай жетті?
Мылтық ұңғысы
Коммунистік Қытайдың негізін қалаушы Мао Цзэдунның: «Саяси билік мылтық оқпанынан шығады» деген әйгілі сөзі бар. 1949 жылы Қытай Халық Республикасы құрылғаннан кейін Мао Халық азаттық армиясын (ХҚА) басқаратын мемлекет емес партия екеніне көз жеткізді. Содан бері ҚКП басшысы Орталық әскери комиссияның (ОӘК) төрағасы болды.
Си мырза өзінен бұрынғы Ху Цзиньтаоға қарағанда жолы болды, өйткені ол бірден Орталық әскери комиссиясының төрағасы болды. Содан кейні, уақыт жоғалтпай Қарулы Күштердегі оппозицияны жойды.
Ең таң қалдыратын эпизод 2014 және 2015 жылдары Орталық әскери комиссия (CMC) төрағасының бұрынғы вице-төрағасы Сю Цейхоу мен бұрынғы PLA генералы Го Боксун сыбайлас жемқорлыққа қарсы айыпталған кезде орын алды.
Пентагон қаржыландыратын Ұлттық қорғаныс университетінің аға ғылыми қызметкері Джоэл Вутноу: «Олар балта құлаған кезде зейнеткерлікке шықты, бірақ Си Цзиньпиннің оларды нысанаға алуы бұрынғы Қытай көшбасшысы Цзян Цзэминьнің PLA-дағы ұзақ уақытқа созылған ықпалын азайтты. Сонымен қатар бұл қазіргі әскери қызметшілерге ешкім Си бақылауына қарсы тұра алмайтындығын көрсетті», - деді.
2015 жылы Си мырза Қарулы Күштердің құрылымын қайта қарады. Ол төрт әскери штабты, саясатты, логистиканы және қару-жарақты жойып, оларды 15 кішігірім агенттіктермен алмастырды. Біріншіден, бұл Си мырзаға абсолютті адалдықтың белгісі.
Өткен айда елдің ресми әскери газеті «People's Liberation Army Daily» жалпы қолбасшылықтың ҚМК-да екенін көрсететін мақала жариялады.
АҚШ-тың RAND корпорациясының ғылыми-зерттеу орталығы халықаралық қорғанысының аға зерттеушісі Тимоти Хит: «Хабарлама әскерде Си-ге қарсы шығуы мүмкін PLA-ның аға басшыларына деген адалдықты қалыптастыруға бағытталған кез келген үрдіске қарсы тұруға көмектеседі. Партияға адалдық PLA партияны, атап айтқанда Сиді билікте ұстау үшін кез келген және барлық бұйрықтарды орындайды деп күтілетінін білдіреді», - деді.
Адалдық бірінші орында
Мылтық ұңғысын бекіткеннен кейін, ішкі қауіпсіздік құралын - толық бақылауға алу өте маңызды.
Си мырза билікке келгеннен екі жыл өткен соң, билік «жолбарыстың», бұрынғы ішкі қауіпсіздік басшысы Чжоу Юнканның сыбайлас жемқорлық үшін ұсталғанын растады. Ол Си мырзаның қарсыласы болған тағы бір «ханзада» Бо Силаймен тығыз байланысты болған еді.
Тергеу саяси сілкініс туғызды, өйткені ол Саяси бюроның тұрақты комитетінің, ең күшті шешім қабылдаушы органның мүшелері қылмыстық жазаға тартылмайды деген жазылмаған ережесін бұзды.
Си Цзиньпин билік ету сәтін пайдаланбас бұрын жүйені шыдамдылықпен басқаратын, тамаша саясаткер болып шықты. Сидің көтерілуін қолдаған коммунистік партия ақсақалдары оның билікті басып алуының жылдамдығы мен ауқымына таң қалған шығар, - дейді Eurasi Group-тың Қытай бойынша аға сарапшысы Нил Томас.
Бақылаушылар Си мырзаның сыбайлас жемқорлыққа қарсы науқаны оның саяси бәсекелестерін және партиядағы басқа фракцияларды жою үшін де қолданылады дейді. Соңғы онжылдықта сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес органдары 4,7 миллионнан астам адамды тергеген.
Соңғы екі жылда Си Цзиньпин билікті бірінші кезекте оның билікке келуін қолдамаған қауіпсіздік қызметкерлерінен тазартты Қазіргі таңда қауіпсіздік органдарын Си Цзиньпинмен бұрыннан келе жатқан және оған сенетін шенеуніктер басқарады, - деді Сан-Диегодағы Калифорния университетінің саясаттанушысы Виктор Ших.
Си мырза өзінің адал серіктестерін Бейжің, Шанхай және Чунцин сияқты маңызды қалаларға партия хатшылары сынды аймақтық лауазымдарға орналастырды. Бұл лауазымдар маңызды, өйткені олар «миллиондаған адамдар тұратын елді мекендерде орталық директиваларды түсіндіруге және жүзеге асыруға жауапты», - деді Томас мырза.
Провинциялық деңгейдегі 31 партия хатшысының кем дегенде 24-і Си Цзиньпиннің саяси серіктестері болып табылады.
Жеке бренд қалыптастыру
2018 жылы «Си Цзиньпиннің жаңа дәуірдегі қытайлық сипатқа ие социализм туралы ойы» Қытай конституциясында бекітілді.
Бұл бос сөз сияқты көрінуі мүмкін, бірақ оның атымен аталған идеологияның болуы Си мырзаның мұрасын нығайта түсті. Си мырзаға дейін бұл дәрежеге тек төраға Мао ғана қол жеткізген еді.
Си Цзиньпиннің ойы, ең алдымен, өз заңдылығы мен билігін ҚКП мен елдегі кез келген адамнан жоғарылатуға бағытталған. Бұл Си Цзиньпинді тек Маомен ғана емес, кешегі Қытайдың ең даңқты және табысты императорларымен байланыстыратын басты жүйе - дейді Гонконг баптисттік университетінің саяси ғылымдарының құрметті профессоры Жан-Пьер Кабестан.
Гонконгтағы Мин Пао газетінің хабарлауынша, ондаған университеттер мен мекемелер, соның ішінде беделді Пекин университеті мен Цинхуа университеті Си мырзаның атымен зерттеу орталықтарын ашты.
Тамыз айында Білім министрлігі Си Цзиньпиннің ой-пікірін ұлттық оқу бағдарламасына енгізу жоспарын жариялады.
2019 жылы «Си Цзиньпиннің ойы» тақырыбындағы викториналарды қамтитын «Сиден үйрен, елді нығайт» деп аударылған «Сюэси Цянгуо» мобильді қосымшасы іске қосылды.
Колумбия университетінің саясаттану профессоры Эндрю Натан, Си мырза «оның дұрыс идеологиясы бар және оны бәрі қабылдауы керек» деп санайды.
Мао саяси позицияны ұстанған кезде, басқалардың бәрі оған бағынуға мәжбүр болды және бұл Си Цзиньпиге де қатысты.
Нұрила Жұмаділлә
Қосымшаны жүктеп алыңыз
