Түркі елдерінің тарихы мен ортақ мүддесі

Түркілер – бірнеше мыңжылдық тарихы бар әлемдегі ең көне халықтардың бірі. Олардың тарихы көшпелілердің тұрмыс-тіршілігімен, көші-қонымен, күшті мемлекеттердің құрылуымен тығыз байланысты. Түркілер көптеген елдердің тарихы мен мәдениетінде өзіндік із қалдырды. Әрі олардың мұрасы қазіргі уақытта әлемдік мәдениет пен тарихқа әсер етіп, өмір сүруді жалғастыруда. Бұл бөлімде түркілердің тарихы мен мәдениетін, олардың діни және мәдени дәстүрлерін қарастырамыз. Сондай-ақ түркі халықтарының қазіргі жағдайы мен олардың арасындағы ынтымақтастықты сөз етеміз. Түркі мемлекеттерінің құрылуын, олардың басқа халықтармен қарым-қатынасын, сондай-ақ ғылым, өнер, әдебиеттің дамуына қосқан үлесімен танысамыз.

Жалпы түркілер біздің дәуіріміздің 3 ғасырында Солтүстік Қытай мен Моңғолияда өмір сүрген. Түркілер әр уақытта, әр территорияда өз мемлекеттерін құрып, мәдениеті дамыған халықтар мен тайпаларға бөлінген. Оларды әр уақытта да бай тарихы, мәдениеті мен дәстүрі байланыстырған. 

Түркілердің тарихы түркі тайпалары қазіргі Орта Азия, Моңғолия және Сібір аумақтарын мекендеген кезден басталады. 

Түркілердің шығу тегі - тарихтағы ең қызықты және даулы мәселелердің бірі. Түркілердің қайдан шыққаны және олардың ең жақын туыстары қандай халықтар екендігі туралы бірнеше болжам бар. Гипотезалардың бірінде түркілердің Алтай тауын мекендеген тайпалардан, атап айтқанда прототүркі деп аталатын тілде сөйлейтін тайпалардан шыққаны айтылады. Бұл гипотеза бойынша түркілер мал шаруашылығымен айналысып, жартылай көшпелі өмір салтын ұстанған көшпелі тайпалардың ұрпағы болып табылады. Бұл болжам зерттеушілер арасында ең көп таралған және ең шындыққа жанасатыны деп саналады. Тағы бір болжамда түркілер Шығыс Сібірді, сондай-ақ Моңғолия мен Қытай территориясын мекендеген көне тайпалардан шыққан деп тұжырымдайды. Бұл болжам бойынша түркілер моңғолдар мен манчжурлардың ең жақын туыстары болып табылады.

Тіпті олардың корейлер, жапон, алеуттермен, тіпті Оңтүстік Америкадағы үндістермен шығу тегі ортақ деген пікірлер де бар. Алайда соңғы зерттеу нақты расталған жоқ. Түркілердің нақты шығу тегі әлі белгісіз болғанымен, олардың тарихы бірнеше мыңжылдықты қамтиды. Олар күшті мемлекеттер мен империялар құрды. Сауда мен соғыс жүргізді, мәдениет пен өнерде із қалдырды. Бүгінде түркілер тек тарихи аймақтарда ғана емес, сонымен бірге әлемнің әр түкпірінде өздерінің мәдениеті мен дәстүрін сақтай отырып өмір сүреді.

Нысанбаева Ақбота