"Мәйіттің тісін тірі адамға салған": тіс емдеу ісі туралы тың деректер

Тіс – денеміздің өзін-өзі қалпына келтіре алмайтын жалғыз бөлігі. Оның адам есейген сайын тозатыны –беттегі әжім секілді орынды құбылыс. Дегенмен  стоматологтар тіс күтіміне әрдайым көңіл бөлу керегін айтады. 

Бүгін 9 ақпан – халықаралық  стоматолог күні. Bugin.kz тілшісі тіс емдеу ісінің бүгінгі дамыған нұсқасына  қалай жеткені туралы ақпаратты назарларыңызға ұсынады.

- Ең көне тіс бұрғысы шамамен 9000 жыл бұрын пайда болған. Ол неолит дәуіріне жататын Пәкістандағы  Мергара қонысынан  табылған.

- Ежелгі Жапонияның емшілері ағаш қашаумен және балғамен тіс босатқан. Сосын  жалаңаш қолмен тісті алып тастаған.

- Ежелгі Мысырда өгіздің күйдірілген ішегінен ұсақталған пемза, жұмыртқа қабығы, мирра және күл қоспасынан алынған алғашқы тіс пастасын қолданған. Мысыр – тіс пастасының отаны.  

- Ежелгі мысырлықтар жоқ тістің орнын толтыра білген. Олардың түсіп қалған тістері көрші тістерге алтын сыммен байланған жасанды тістерге ауыстырылған.

- Ежелгі гректер “тісім ауырды” деп айта алмаған. Себебі гректерде тіс ауруы өтіріктің бір түрі деп есептелген.

- Жануарлардың қылшықтарынан жасалған алғашқы тіс щеткалары Қытайда он төртінші ғасырда пайда болды. Тіс щеткасы ағылшындардың арқасында танымалдыққа ие болды. 1870 жылы Англияда алғаш рет қылшықтарды сүйек тұтқасына салып, ондағы тесіктер арқылы байлады. 1938 жылы американдықтар нейлонды ойлап тапты, ол тіс щеткаларына арналған жасанды қылшықтарды жасау үшін тез арада қолданыла бастады.

- Король Людовик XI кезінде француз сарай ханымдары қатты тамақтан аулақ болуға тырысқан. Өйткені олар тағамды шамадан тыс көп шайнаса, бетте әжімдер пайда болады деп сенген.

- Исаак Ньютонның жұлынған жалғыз тісі адамзат тарихындағы ең қымбат тіс болды. Ол 1816 жылы аукционда 730 фунт стерлингке (қазіргі тілмен айтқанда, шамамен 3200 АҚШ доллары) сатылды. Оны алған адам  тісті сақинасына көз етіп безендірді. Бірақ 2011 жылдың күзінде бұл рекорд жаңарды.

- 2011 жылдың 5 қарашасында әлемге тағы бір сенсациялық жаңалық тарады. Әйгілі британдық рок-музыкант Джон Леннонның азу тістері аукционда сатылды. Аукцион Англияның Стокпорт қаласында өтті.  Онда Omega Auctions аукциондық үйі Джон Леннонның кариестен зардап шеккен сарғайған тісін балға астына қойды. Аукцион кезінде канадалық тіс дәрігері Майкл Зук Леннонның тісін телефон арқылы сатып алды.  Тіс үшін 19 500 фунт стерлинг төледі. Қазіргі бағам бойынша бұл 22 600 еуро немесе 31 000 АҚШ долларын құрайды. Бұл жаңа рекорд! Қазір әлемдегі ең қымбат тіс – Джон Леннонның тісі.

- Он тоғызыншы ғасырда  жасанды тістерді керамикадан жасаудың айтарлықтай арзан технологиясы ойлап табылды. Осы уақытқа дейін соғыста қаза тапқан жауынгерлердің тістері протездеу үшін қолданылған. Осылайша, Америкадағы азаматтық соғыс кезінде Англия протездерге арналған тапшы “материалды” көп көлемде иемденді.

- Президент болған кезде бір тісінен басқасын жоғалтқан Джордж Вашингтон жылқыларының тіс саулығына өте мұқият болды. Күн сайын олардың жағдайын, тазалық сапасын тексеріп, мал дәрігерлерін әбігерге салды.

- 1867 жылы Люси Тейлор тіс дәрігері дәрежесін алған алғашқы америкалық әйел болды.

- 1868 жылы Джордж Грин, С.С. Уайт тіс дәрігеріне бір қолмен жұмыс істеуге мүмкіндік беретін аяқпен жұмыс істейтін пневматикалық бұрғыны ойлап тапты. Ол  заманауи турбиналық қондырғылардың прототипі болды.

- Электрлік орындықты тіс дәрігері ойлап табады деп кім ойлаған? Керемет, бірақ бұл шындық. Он тоғызыншы ғасырда америкалық Альберт Саутвик тістерді жансыздандыру үшін электр тогы бар стоматологиялық орындықты пайдаланғысы келді. Бірақ тарих басқаша шешті. Ол кезде жаңа айнымалы ток қуат жүйелерін құру үшін өте қатаң бәсекелестік болды. Сонымен бірге электр тогына тәжірибелерді (жануарларды өлтіргенін қоса айтқанда) Томас Эдисон және оның қызметкерлері Гарольд Браун мен Фред Петерсон жүргізді. 1890 жылы Нью-Йоркте электрлі орындық өзінің алғашқы құрбаны – белгілі Уильям Кеммлерді қабылдады. Содан бері “Томас Эдисонның электрлік креслосы” деп атала бастады.

- Әлемдегі ең қымбат тіс щеткасы Джаггерге тиесілі. Әйгілі әнші оны сыйлық ретінде алған. Ал ол 18 караттық таза алтыннан жасалғандықтан,  құны шамамен 4000 АҚШ долларына бағаланады.