Түркі әлемі әдебиеті және Еуразия жазушылар бірлігі

Астанада өткен "Еуразия әдеби форумында" түркі өкілі Юкуб Өмероғылының баяндамасы.

Түркі халықтарының әдебиеті бүгінде, әлемде беделді орынға ие. Түркі әлемі әдебиетінің жазушылары өнерімен қатар, халықаралық әдеби марапаттары және аударылған шығармалары түркі әлемінің әдеби өкілдерімен қоса xалықтарын да танытуда. Тарих бойы әдебиет тек әдебиетпен шектелмеген. Поэзиядан, әңгімелерден және романдардан басқа, олар ортақ құндылықтар мен моральдық элементтерді танымал ету құралы ретінде әрекет етті. Әдебиеттердің осы функциялары басқа кезеңдерде оларды тікелей қолдануға тырысқанымен, басқа уақытта автор мұны мақсат етпеді, бірақ мұндай өзара әрекеттерді өнердің өздігінен әсер етуі деп атайды. Бүгінде өнер туындылары өз мақсаттарынан басқа, әдебиет пен өнер, дипломатияның көрнекті элементі ретінде жұмыс істей бастады. Институционализацияланған және мәдени дипломатияның атымен таралған бұл тәжірибелер бүгінгі күнде мемлекет тарапынан қамқорлық және қолдау көре бастады.

Мәдени дипломатия халықаралық қатынастарда күн сайын «суық соғыс» кезеңінде елдердің саяси насихаттау әдістерінен немесе елдердің туризмді жылжыту бағдарламалары әдістерінен бөлек әдістер мен әдістерді әзірлеу жолымен күшейе түседі.

2006 жылы Анкарада құрылған Еуразиялық жазушылар одағы Түркі әлемі әдебиетінің мәдени дипломатиясының орталығы ретінде өз қызметін жалғастыруда. Мен қазақ әдебиетшілері жазған 29 кітапты шығарып, 340 қазақ ақыны мен жазушысы шығармаларын және «Кардеш Калемлер» «Бауырлас қалам» журналы түрік оқырмандарымен қауыштыратын Еуразиялық жазушылар одағының жұмыстарын ұсынамын.

1. Жарияланымдық жұмыс: Еуразиялық жазушылар одағы баспалық қызметтің екі түрімен, атап айтқанда мерзімді басылымдармен және кітап басылымдарымен айналысады.

1.1 Мерзімді басылымдар:

Әдеби журнал ретінде жарық көрген «Қарындаштар қарындаш» журналы Түркі әлемі, ислам елдері және Османлы төңірегі ақындары мен жазушыларының шығармаларын басып шығарады. «Кардеш Калемлер» журналы ай сайын 96 бет болып жарық көреді. Журналдың алғашқы саны 2007 жылдың қаңтарында шыққан, содан бері үздіксіз жарияланып келеді. 2000 таралыммен айналымға шығатын журнал шетелге де жіберіледі. Біздің еліміздегі және әлемдегі өз саласында алғашқы және жалғыз журнал болған «Кардеш калемлер» біздің елімізде және географиялық орны бар 39 елден келген ақындар мен жазушылар шығармаларын жариялайды. Журналдың бұл қызметі осы елдерде өте танымал болды және біздің елімізді насихаттауға және елдер арасындағы достық пен бауырластықты дамытуға үлес қосты.

Осы елдердегі «Қардеш Қалемлерге» қызығушылық танытқан мысал ретінде журналда жарияланған мақалалардың Әзірбайжан, Өзбекстан, Қазақстан және Қырғызстан елдерінің университеттер арасындағы кеңестерінде «Халықаралық журнал» деп танылды. Әсіресе Өзбекстанда, 5 жылдан бері өзбек-университетаралық қауымдастығы тарапында танылған Түркиялық жалғыз журнал "Кардеш калемлер" болып табылады.

1.1.2. Тілдерді зерттеу (DIL arastirmalari) журналы:  

Халықаралық тілдерді зерттеу журналы лецензияланған журнал болып 2007 жылдан бері 6 айда бір рет жарық көріп келеді. 22 саны жарық көрген тілдерді зерттеу журналы осы күнге дейін үздіксіз жарық көріп келеді. Елімізде жалғыз ғылыми журнал болып табылатын тілдерді зерттеу журналы орталығы ABS-де болып табылатын ғылыми журналдың индексі «EBSCO arastirmax», «Аsos» халықаралық және «ULAKBIM» сияқты ұлттық ғылыми басылым орталығынан да мойындалып таралуда. 1000 данада жарияланып, басқа оқырмандарға электрондық түрде де таралады.

1.1.3. Кітаптар басылымы:

«Benga» Одағы аясында құрылған Еуразия авторлары басылымдары арқылы өз баспа қызметін жалғастыруда. Бұл достық пен бауырластықты дамытуда белсенді рөл атқаратын редакциялық саясат болды. Сондай-ақ, бір-бірінің әдеби қоғам басқа да іс-шараларды дамытады. Бұл жұмыстардың барлығы 2007 жылы басталды. Бүгінгі күні Әзірбайжан, Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Ресей, Татарстан, Башқұртстан, Сирия, Македония, Косово, Грекия, Молдова біздің елімізде, әсіресе, Қырым және Кипр елдерінің танымал жазушыларының шығармаларын жариялайды. «Benga» басылымдарының каталогында 192 жұмыс жарияланды.

2. Ұлттық қызметтер:

2.1. Мәтіндік және сценарий жазу семинары:

Еуразия жазушылары Одағында құрылған Еуразия әдебиет академиясы басқаратын «Мәтін және сценарий жазу семинары» жұмыстары 2008 жылдан бүгінгі күнге дейін жалғасып келеді. Әдебиеттің әр-түрлі салаларына қызығатын адамдар поэзия, әңгіме, эссе және сценарий жазу саласында өздерін дамытуға болатын семинарлар авторлық білім беру саласында ерекше орын алады. Түркиядағы «AYB» шеңберінде жүзеге асырылатын қызметтердің мысалы ретінде сауаттылыққа үйретудің әлемдегі кең тараған табысты үлгісі болды. Түркия әдебиеті мәтінде «AYB» академиясы патриоттық семинарлар арқылы сауаттылыққа үйрету бағдарламаларына қатысушыларымен жұмыс жасайтын бірінші және жалғыз бағдарлама болып табылады. Биылғы жылы тоғызыншы рет өткізілетін семинар біздің әдеби әлемімізге өздерінің 21 тәуелсіз кітаптарымен қазынамызды толықтырып, 78 жас ақындарды танытты. Мәтіндік және сценарийлер бойынша семинар іс шараларын www.edebiyatakademisi.com сайтынан толығырақ қарастыруға болады.

2.2 Әдеби кездесулер мен еске алу күндері:

Еуразиялық жазушылар қауымдастығы Апта сайын ғылым, мәдениет және әдебиет өкілдерімен қауыштыратын кездесулер ұйымдастырады. Кездесулер, әдетте, «Altındağ bedelyesi», «Каbakci konagi» мәдениет үйлерінде өткізіледі. Бүгінге дейін 250-ден астам сұxбаттар мен кездестірулер ұйымдастырылды. Мерекелік жиналыстар ақындар мен жазушылардың туылған немесе қаза болған жылдарына байланысты өткізіледі.

3. Халықаралық қызмет:

3.1 Түрік әлем әдебиеті журналдар конгресі:

2008 жылдан бастап жүйелі түрде Стамбул, Анкара (3 рет), Кастамону, Никосия, Астана, Түркістан (Қазақстан) және Қазан қаласында (Татарстан), әдеби журналының 9 конгресі өтті және оларға елде жарияланатые жетекші журналдардың редакторлары қатысты. Бүгінгі таңда конгреске 18 елден 68 әдеби журналдар қатысты. Бұл әдеби журналдар арасында білім мен тәжірибе алмасу және бір-бірінің әдебиеттерінен өзара аудармаларды жариялау арқылы елдер арасындағы әдеби қарым-қатынасты жақсартуға ықпал етеді. Конгресстерден кейін конгрессмендер арқылы осы елдердегі түрік әдебиетін жариялау жылдамдығы 4 есеге өсті.

3.2 Түрік диалектілері симпозиумы мен семинардың аудармасы:

Екі рет өткізілген іс-шаралар аударма сапасы мен аудармашылардың тәжірибесі мен ақпарат алмасуын арттырады. Әсіресе, ол түрік әдебиетінен жасалған аудармалардың саны мен сапасын арттыруға ықпал етеді.

3.3 Халықаралық «Kaşgarlı Mahmud» әңгімелер байқауы:

Тұңғыш 2008 жылы ұйымдастырылған бұл байқау Түркияда жүргізілетін бірінші және жалғыз халықаралық әдеби жарыс. Бұл байқау әлемнің қай жерінде өмір сүрсе де түрік тілінің барлық лексикасын қолданып шығарма жаза алатын, кез келген жазушы қатыса алатын халықаралық конкурс, түрік тілінің жалғыз халықаралық бәйгесі болып табылады. Түркі тілінде әдебиеттерді көтермелеу, осы саладағы қызметкерлерді ынталандыру және біздің елімізді насихаттауға өз үлесін қосу мақсатында ұйымдастырылған конкурс бес рет жүзеге асырылып, институттандыру жолында маңызды қадам болды.

3.4. Cengiz Dagci Симпозиумы:

Қырым Автономиялық Республикасында түрік әдебиетінің ұлы жазушысы Ченгиз Даджджидің қайтыс болуының 1-жылдығына орай ұйымдастырылды. 

3.5 Әулие Челеби ізімен саяxат мақалалары жобасы:

Әулие Челеби жылында «Саяxатнамада» көрсетілген Османлы географиясында өмір сүрген жазушылардың саяxатнама шығармалары, қайта әзірлеу жобасы бойынша зерттеліп 14 кітап әзірленді. Босния және Герцеговина, Албания, Македония, Косово, Болгария, Румыния, Болу, Эрзурум, Кайсери, Трабзон, Анкара, Әзірбайжан, Сирия, Иерусалим, Урфа облысы, Мединалық жаңа авторлардың жазбалары Әулие Челебидің түсіндірмелерімен салыстыра жазылған.

3.6 Әулие Челеби әлемі, карта көрмесі:

Әулие Челебидің әлемін түсіндіретін арнайы дайындалған және 29 бөліктен тұратын карта көрмесі, Түркияның кейбір орталықтарында және бүкіл ірі аудандарында ашылды.

3.7 Haci Бектас Veli Халықаралық Поэзия конкурсы: Қажы Бектас жылына орай Әзірбайжан, Иран, Ирак, Түркия және Балқан елдері қатысқан ақындар байқауы ұйымдастырылды. Бұл іс-шараны Мәдениет және туризм министрлігі қолдады.

3.8 Арабтар көзімен Түріктер – Түріктердің көзімен Арабтар симпозиумы:

Араб жазушылар одағы, Урфадағы түріктер және Сирияның Латакия қаласындағы арабтар симпозиумы. Бір-бірімен байланысқан бауырлас екі елдің әдебиет, киноиндустрия, мектеп оқулықтары және т.б. салаларында ұсынылған пікірлерді ескере отырып құжаттар қабылдау қолға алынды.

3.9 Bengu авторлық агенттігі қызметі:

Еуразиялық Жазушылар одағының аясында жұмыс істейтін Bengu агенттігі біздің елімізде авторлық құқық саласында жұмыс істейтін сегіз ұйымның бірі болып табылады, Түркиядан және Түркі елдерінен 95 жазушының авторлық құқығын сақтап, халықаралық деңгейде таныту құқығына ие бола отырып, 2008 жылы Франкфурт, 2009 жылы Мәскеу, 2010 жылы Франкфурт, Босния, Тегеран, 2011 жылы Франкфурт, 2012 жылы Босния, 2013 жылы Босния, Лондон, Мәскеу, Баку және Пекинде өткен кітап жәрмеңкелеріне қатысып елімізді танытты.

Біздің агенттік аудармашылармен және баспагерлермен бірге түрік әдебиеті симпозиумына қатысты. Түркия авторлық құқық агенттігі платформасының құрылтай мүшесі болып табылады. Авторлық құқық агенттігі Түрік әлемі журналдарын цифрлық платформаға көшіру туралы зерттеулер жүргізеді.

3.10 Каспий поэзия кештері: Еуразиялық жазушылар одағы Elazig губернаторы басшылығының қолдауымен ұйымдастырылатын Каспий поэзия кештерінің жүйелі түрде өтіп тұруына қол жеткізді.

3.11. Халықаралық Қорқыт баба атындағы театр жұмысының байқауы екі жылда бір рет өткізіледі.

Біздің барлық шығармаларымыз халықаралық аренада түркі халықтарының әдебиеттерін насихаттау үшін үлкен маңызға ие деп есептейміз. Бұл тәжірибелер мәдени дипломатия саласындағы табысты тәжірибенің үлгісі болып табылады.

Түркі әлемі әдебиеті де адамзат күн сайын руxани азып жатқан жаһандану үдерісінде абыроймен төтеп беретін құндылықтарға ие болғандықтан ерекше бағалы.