Абайдың "Қыс" өлеңін талдау

Абай Құнанбайұлының «Қыс» өлеңіне әдеби-теориялық талдау жасау. Оқушылар мен студенттерге көмек.

Қыс

Ақ киімді,/ денелі,// ақ сақалды,///                     11 б.а

Соқыр, мылқау,/ танымас// тірі жанды.///          11 б.а

Үсті-басы/ ақ қырау,// түсі суық,///                     11 б.б

Басқан жері/ сықырлап,// келіп қалды.///           11 б.а

Дем алысы –/ үскірік,// аяз бен қар,///                11 б.а

Кәрі құдаң –/ қыс келіп,// әлек салды.///            11 б.б

Ұшпадай/ бөркін киген// оқшырайтып,///          11 б.в

Аязбенен/ қызарып// ажарланды.///                    11 б.б

Бұлттай/ қасы жауып// екі көзін,///                     11 б.а

Басын сіліксе,/ қар жауып,// мазаңды алды./// 12 б.б

Борандай/ бұрқ-сарқ етіп// долданғанда,///      11 б.в

Алты қанат/ ақ орда// үй шайқалды.///               11 б.б

Әуес көріп/ жүгірген// жас балалар,///              11 б.а

Беті-қолы/ домбығып,// үсік шалды.///               11 б.б

Шидем мен тон/ қабаттап// киген малшы///      11 б.в

Бет қарауға/ шыдамай// теріс айналды.///         12 б.б

Қар тепкенге/ қажымас// қайран жылқы///        11 б.а

Титығы/ құруына// аз-ақ қалды.///                       11 б.б

Қыспен бірге/ тұмсығын// салды қасқыр,///      11 б.в

Малшыларым,/ қор қылма// итке малды.///       11 б.б

Соныға/ малды жайып,// күзетіңдер,///              11 б.а

Ұйқы өлтірмес,/ қайрат қыл,// бұз қамалды!/// 12 б.б

Ит жегенше/ Қондыбай,// Қанай жесін,///         11 б.в

Құр жібер/ мына антұрған// кәрі шалды.///      12 б.Б

Тақырыбы: қыс мезгілі

Идеясы: қыс мезгілін суреттеу

Жанры: табиғат лирикасы

4 тармақтан құралған 6 шумақты өлең; 10-11-12 буын; 3 бунақ; қара өлең ұйқасы(ааба) және кезекті ұйқас(абвб) қолданылған.

Ұшпа –  шоқ-шоқ болып жөңкіген бұлт.

Шидем – жүннен тоқылып істелетін жылы сырт киім.

Соны – бұрын таныс емес, жаңа, тың жер.

Өлеңде қолданылған көркемдік тәсілдер:

1) Ажарлау:

а) Теңеу: ұшпадай, бұлттай.

ә) Үшінші шумақта «Б» әрпінің аллитерациясы.

2) Құбылту:

а) Кейіптеу: қыс мезгілін кәрі шалға теңеген.

ә) Метафора: Демалысы – үскірік, аяз бен қар.

б) Синегдоха: Қыспен бірге тұмсығын салды қасқыр.

в) Гипербола: Борандай бұрқ-сарқ етіп долданғанда,

                       Алты қанат ақ орда үй шайқалды.

3) Айшықтау:

а) Инверсия: Ұшпадай бөркін киген оқшырайтып.

                       Бұлттай қасы жауып екі көзін.

                       Қыспен бірге тұмсығын салды қасқыр.

                       Құр жібер мына антұрған кәрі шалды.