«Назарбаевсыз Қазақстанның болашағы қандай болады?» - ресейлік және қазақстандық сарапшылар

Ақпанның 2-сі күні Мәжіліс депутаттары «Тұңғыш Президент – Елбасы туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына сенаторлар ұсынған түзетуді мақұлдады. Түзетуге сәйкес, аталған заңнан сыртқы және ішкі саясаттың негізгі бағыттары бойынша бастамалар Елбасымен келісіледі деген норма алынып тасталды. Қасым-Жомарт Тоқаев ішкі саясатта да, сыртқы саясатта да шешімді жалғыз қабылдайды. Қазақстандық және ресейлік саясаттанушылар Елбасының өкілеттігін алу мемлекеттің нақты саясатына әсер ете ме, жоқ па? - деген сауалға жауап берді. Бұл туралы Bugin.kz порталы Gazeta.Ru сайтына сілтеме жасап хабарлайды. 

Тұңғыш президент өмір бойына Қауіпсіздік кеңесі мен Қазақстан халқы Ассамблеясын (ҚХА, консультативтік-кеңесші орган) басқару құқығынан айырылды. Бұл лауазымдардың барлығы қазіргі мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевқа жүктелді. 

Назарбаев «елбасы» – ұлт көшбасшысы атағын сақтап қалды. Алайда оның қолында парламент алдында сөз сөйлеу, Конституциялық Кеңестің мүшесі болу және құрметті сенатор болу құқығы бар. Осылайша, билік транзиті ресми түрде аяқталды.  

Сарапшылар Қазақстанның сыртқы саясатында жақын болашақта түбегейлі өзгерістер болуы екіталай деген пікірді айтуда. 

Қазақстандық саясаткер, 2019 жылғы президенттікке кандидат болған Әміржан Қосанов Тоқаевтың басқа саясат жүргізетініне күмәні барын айтты. Оның айтуынша, қазіргі президент көп векторлы бағытты сақтауға тырысуы мүмкін. 

- «Нұрсұлтан Назарбаевтың саясаттан кетуіне байланысты оқиғалар Қазақстанның сыртқы саясатына әсер етпейді. Көпвекторлы саясат пайдалы. Оның үстіне біз екі ұлы көрші – Ресей мен Қытайдың арасында орналасқанбыз. Сонымен қатар, Шығыс елдерімен де, Батыс елдерімен де өте жақсы қарым-қатынастамыз. Менің ойымша, Қазақстан осы күрделі геосаяси дағдарыстан шығынсыз шығып жатыр», - деді Қосанов. 

Мәскеу мемлекеттік институты Халықаралық қатынастар Халықаралық зерттеу институтының  бас ғылыми қызметкері Андрей Казанцев Назарбаев кезінде Қазақстанның көпвекторлы табиғаты «кеңінен ашылған жанкүйерге» ұқсайтын болса, Тоқаев кезінде ол «сәл күйреді» дейді.  

- «Қазір мұндай саясаттың бұрынғы мүмкіндіктері болмайды. Тіпті, Тоқаев дағдарыс кезінде оны қолдаған Владимир Путинге және оны жеке маңызды жолдауымен қолдаған Си Цзиньпинге жеке қарыздар болғандықтан емес. 

Ең бастысы, 2021 жылдың жазында америкалықтар Ауғанстаннан әскерлерін шығарды және Орталық Азия олардың басымдықтары қатарында емес екені барлығына белгілі болды. Ал бұл Батыс векторының негізгі қозғаушы күші – американдықтардың аймаққа бұрынғыдай қызығушылық танытпайтынын білдіреді. Еуропалықтар бұл туралы алғашында аздап айтты, өйткені олар Ресей мен Қытайдың аймақты өз бақылауына алғанын қаламайды. Батыс векторы өз бетінше бұралып жатыр», - деді сарапшы. 

Алайда бұл Қазақстан мен Батыс елдері арасында мүлдем қарым-қатынас болмайды дегенді білдірмейді, дейді Казанцев.   

Әлемдік экономика және Халықаралық қатынастар Посткеңестік зерттеулер орталығының аға ғылыми қызметкері Станислав Притчин де басқа елдермен қарым-қатынаста Қазақстанның қалыптасқан моделін өзгерту үшін елеулі алғышарттарды көрмейді. 

- «Қазіргі билік басымдықтарды өзгертуге мүдделі емес, өйткені олар ақталған және уақыт сынынан өткен», - деді ол. 

Бұл ретте сарапшы Еуропалық Одақ пен Еуропарламенттің қаңтар оқиғасы кезіндегі қатаң әрекеттері үшін Қазақстан басшылығын сынағанын ескере отырып, Қазақстанның Батыспен саяси қарым-қатынасының салқындағанын мойындайды.  

- «Бірақ, менің ойымша, бұл тактикалық нәрселер. Стратегиялық тұрғыдан олар мәнін өзгертпейді, өйткені әзірге олардың мұнай-газ секторындағы және басқа салалардағы белсенділігін шектеуді ешкім жоспарлап отырған жоқ», - деп есептейді Притчин. 

Таңдаудың қажеті жоқ 

ММИХҚ қызметкері Андрей Казанцев Қазақстанның сыртқы саясатындағы ресейлік және қытайлық векторлар Тоқаевтың билігі кезінде күшейетініне сенімді. 

- «Бұл жерде Қазақстан олардың арасында таңдау жасамайды, өйткені қазір Мәскеу мен Бейжің бір-біріне балама емес. Бірақ егер сіз бір жағынан Батысты, екінші жағынан Қытай мен Ресейді таңдасаңыз, Тоқаев соңғысын таңдайтын сияқты», - дейді ол. 

Қазақстандық саясаткер Қосанов елінің Ресеймен тығыз қарым-қатынасына қауіп төніп тұрған жоқ деп есептейді.  

- «Қазақстан мен Ресей мәңгілік көрші, одақтас және дос. Біз Еуразиялық одаққа мүшеміз және оның міндеттемелеріне жүгінеміз. Біздің 7500 шақырымдық ортақ шекарамыз, үлкен диаспораларымыз, ғасырлар бойы қалыптасқан достығымыз бар, экономикамыз өзара байланысты. Сондықтан мен бір бағытта күрт бұрылыс болады деп ойламаймын», - деді ол.