Қазіргі Қазақстандағы жас отбасылардың жағдайы қандай?

«Отбасы», «үй іші» — бұл тарихи ұғым. Ол өмірдің даму, жоғары қарай өрлеу баспалдағы арқылы қалыптасқан. «Отбасы — қимылы өте шапшаң құбылыс. Ол еш уақытта қозғалыссыз тұрмайды. Қоғамның төменгі сатысынан жоғары сатысына қарай өрлеген даму қарқынымен ілесіп, төменгі қалыптан жоғары қалыпқа ауысып отырады», — деп жазады америкалық ғалым Морган Луис өз зерттеуінде. Барлық анықтамаларға түсіндірме бере отырып, біздің түйіндеуіміз бойынша, «отбасы» — халықтың өсіп өркендеуіне, өсіп келе жатқан ұрпақтар тәрбиесінде, ата-бабамыздың мұра еткен әлеуметтік тұрбие мен мәдени құндылықтарды жеткізуде өте маңызды рөл атқаратын қоғамның құрамдас бөлігі.
Отбасы некеге қарағанда күрделі жүйе, себебі ол жұбайларды ғана емес, олардың балаларын, басқа туыстарын да біріктіреді. Оның тұрақтылығы мен беріктігі де әр кезде өзгеріп отырады. Оған құқық, дін, қоғамдық пікір, психологиялық факторлар, әсіресе экономикалық өмір бірлігі әсер етеді.

Отбасының мемлекеттің бір бөлшегі ретінде жеке адамның ие болуында алатын орны орасан зор. Сондықтан отбасы қазіргі кезеңде де, кейінгі ұрпақта да жас жұбайлардың некелік өмірін қалыптастырудың, дүниеге бала әкеліп тәрбиелеудің, ондағы мәдени құндылықтардың, адамгершіліктің материалдық қажеттіліктің ұрпақтан-ұрпаққа берілу ортасы болып қалады. Қоғамымызда болып жатқан әлеуметтік-экономикалық қиыншылықтар әсерімен бүгінгі отбасының дағдарысқа ұшырап отырғаны белгілі. Атап айтсақ, отбасының табысқа жетуі күрделеніп, бұқара халықтың әлеуметтік тұрмыстық әл-ауқатының төмендеуі, жоқшылыққа ұшырауы, отбасы өмірінің ыдырауы тереңдеп, некенің тұрақсыздығының артуы, қалыптасқан өнегелі-этикалық нормалар мен салт-дәстүрдің бұзылуы, жұбайлар арасындағы, ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынастарды, жанжалдың күшеюі, отбасының жеткілікті түрде материалдық қамтамасыз етілмеуі және кедейленуі, ата-аналардың жұмыс бастылық деңгейінің жоғарылануы олардың бала тәрбиесі мен дамуына өнегелік адамгершілік қасиеттерінің қалыптасуына және физиологиялық-психологиялық денсаулықтарының дұрыс жетілуіне кері әсер етуі, төмендеуі, некесіз баланың дүниеге келуі, әкесіз, жетім, тастанды балалар санының өсуі, жалғыз басты аналар мен ажырасқандар санының көбеюіне әкеліп отыр.

Жас отбасы өзінің дамуының бастапқы кезеңінде көптеген әлеуметтік-психологиялық қиындықтарға тап болады. Ажырасудың негізгі бөлігі некенің алғашқы жылдарына тура келеді, отбасы әлі жас, отбасылық бақыт неғұрлым нәзік болған кезде. Бұл туындаған көптеген

Кайдарова А. С.,

"Жастар" ғылыми-зерттеу орталығы директорының орынбасары, саяси ғылымдарының докторы, Балаева А. Г. Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігі Ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі әлеуметтану ғылымдарының кандидаты, Қазақстанның қазіргі заманғы жастарының отбасылық құндылықтары

(әлеуметтік зерттеу қорытындысы бойынша)

122 себеппен: ерлі-зайыптылардың бір-біріне және отбасылық өмірге бейімделуі, қолайсыз материалдық жағдайлар, ерлі-зайыптылардың некеге психологиялық дайын еместігі, әлеуметтік проблемалар.

Неке саны, соның ішінде тіркелгендер саны жастар арасында құлайды. ҚР ҰЭМ Статистика комитетінің мәліметтері бойынша 2015 жылы 14 – тен 28 жасқа дейінгі жастар арасында 213 101 неке тіркелген, 2014 жылы бұл көрсеткіш 231 191 некені, ал 2013 жылы-248 374 некені құрады. Айта кетейік, 2015 жылы жастар арасында ажырасу саны 31 091 құрады, осылайша, 2015 жылы бір ажырасуға 6,85 неке келді. Егер өткен жылдармен салыстырсақ, 2014 жылы – 7,24 неке, 2013 жылы-8,06 неке. Бұл дегеніміз, түсініспеушілік, психологиялық үйлесімсіздік, отбасылық қарым-қатынаста сенімсіздік, ерлі-зайыптылардың білім деңгейі мен әлеуметтік мәртебесінің теңсіздігі, ерлі-зайыптылардың біреуінің немесе екеуінің де жоғары тұлғалық жанжал, мейірімді жүктілік, алкогольді асыра пайдалану және т. б. сияқты отбасылық қарым-қатынастардың беріктігіне деструктивті әсер етеді.

ҚР ҰЭМ Статистика комитетінің мәліметтеріне сәйкес, некелердің көпшілігі 20-дан 24 жасқа дейінгі жаста, ерлер-күйеу жігіттердің саны (2015 жылға 47 820), әйелдер саны (68 491). Осы жастағы жастардың көпшілігі студенттер болып табылады және бұл осы кезеңде көптеген жас студенттік отбасылар құрылатынын білдіреді.  Өкінішке орай, осы жасқа көптеген ажырасулар келеді. 2015 жылы 20-24 жас аралығында 3036 ер және 7360 әйел дүниеге келді. Демек, жас студенттік отбасыларда ажырасу санының ұлғаюына байланысты өздері шеше алмайтын бірқатар мәселелер бар.

А.С. Макаренко жастар тәрбиесінің қиындығын айта келіп, былай деп жазды: «Балалар тәрбиесі — біздің өміріміздің ең маңызды бөлігі. Біздің балаларымыз — біздің еліміздің келешек азаматтары және әлем азаматтары. Бұлар келешек әкелер мен аналар, олар да өз балаларын тэрбиелейді. Біздің балаларымыз тамаша азамат, жақсы әке, жақсы ана болып өсуі қажет. Біздің балаларымыз -бұл біздің ар-ұжданымыз, біздің қартайған шағымыз. Дұрыс тәрбие — бұл біздің бақытты қарттығымыз, нашар тәрбие — бұл біздің келешек қайғымыз, бұл біздің көз жасымыз, бұл біздің басқа адамдар алдындағы, барлық ел алдындағы айыбымыз».