Жеңіл өлім: эвтаназия деген не және оған қай елдер рұқсат етеді?

Әлемде өлу уақытын жақындату деген түсінік бар. Мұны медицинада эвтаназия дейді. Bugin.kz порталының тілшісі «Эвтаназия деген не?», «оның қандай түрлері бар?», «эвтаназияға қай елдерде рұқсат етілген?» деген сұрақтарға осы материалда жауап береді.

Эвтаназия дегеніміз не?

Эвтаназия – ауыр азапты бастан кешіріп жатқан адамдардың өлімін тездету. Бұл қазіргі уақытта медицинадағы даулы мәселелердің бірі, десе де кейінгі уақытта батыс қоғамында кеңінен таралып кетті. Аталмыш терминді алғаш рет ХVII ғасырда Френсис Бэкон «жеңіл әрі адам жанын ауыртпайтын өлім» деп атады. Оның айтуынша, бұл жердегі дәрігердің міндеті – науқасқа түсіп жатқан физикалық ауыртпалықты тоқтатып, оны ауырсынудан құтқарып, жан тапсыруына мүмкіндік беру.

XIX ғасырдың ортасында эвтаназия туралы пікірталастар қайта өршіді. Бұл уақытқа дейін медицинада морфин, хлороформ препараттары ауырсынуды басу үшін қолданылып келді. Осы сәтте оларды өлім аузында жатқан науқастарға қолдану этикасы туралы мәселе туындады. Мысалы, Америкада эвтаназияны қолдайтын қозғалыс пайда болды, олар адамның ауыртпалықсыз өлуге құқы бар екенін насихаттады. 1906 жылы Огайо штатының әкімшілігі эвтаназияны заңдастыруға тырысты, алайда мұндай радикалды идеяларды қоғам қабылдай алмады.

Эвтаназия ұғымы Германияда ұлттық-социалистік партияның билікке келуімен бұрмаланып кетті. Мұнда «Т-4» атты бағдарлама іске қосылып, психикалық және физикалық кемістігі бар адамдардың көзін құртумен айналысты. Бастапқыда бағдарлама дамуында кемістігі бар балаларға ғана қатысты болса, 1940 жылдан бастап олар қабілетсіз халықты да жойып отырды.

Қазіргі уақытта эвтаназияны танымал еткен – армян ұлтынан шыққан америкалық дәрігер Джек Кеворкян. Ол емі жоқ ауруға шалдыққан науқасты медицина арқылы өлтіруді қолдады және 1989 жылы осы идеяны жүзеге асыратын препарат жасап шығарды. Алайда Шарко ауруына шалдыққан 52 жастағы науқасқа препаратты қолданғаны үшін Кеворкянның үстінен қылмыстық іс қозғалды.

Қазіргі уақытта эвтаназия арқылы қанша адамның өмірден өткенін нақты айту қиын. Мысалыға, Швейцарияда 2019 жыл бойынша 1 200 адам медицинаның көмегімен жан тапсырған болса, Нидерландыда 2020 жылда 6 361 адам эвтаназия арқылы өмірден өтті.

Эвтаназия түрлері

Науқастың келісімімен болатын эвтаназия. Яғни науқас саналы түрде өлімге бел буады. Соның өзінде науқас медицина бойынша дайындалған белгілі бір критерийлерге сай келсе ғана эвтаназия жасалады, бірнеше дәрігер оны тексереді. Процедураны жасаудың негізгі шарттары ретінде емі жоқ ауру, шарасыз мүгедектік қарастырылған.

Белсенді эвтаназия

Эвтаназияның қай түрі болмасын дәрігердің бірнеше рет кеңесін алғаннан кейін жүргізіледі. Алайда процедура кезінде дәрігердің болуы міндетті емес. Белсенді эвтаназия кезінде науқасқа дәріні дәрігердің өзі егеді, алайда эвтаназияның бұл түріне барлық жерде бірдей рұқсат етілмеген. Мысалы, АҚШ пен Швейцарияда медицина қызметкерлерінің өлімге әкелетін екпе егуіне заңмен тыйым салынған. Өзіне қол жұмсаудың «Аssisted suicide» деген түрі бар. Бұл кезде дәрігер науқасқа арнайы препаратты өлімге әкелетін мөлшерде береді. Яғни науқас жанында дәрігер бар кезде дәріні ішеді. Ол науқасты, ең алдымен, терең ұйқыға жібереді, әрі қарай ағзасын өлтіреді.

Пассивті эвтаназия

Пассивті эвтаназия – науқастың медициналық терапиядан бас тартуы. Яғни емдік шаралардан бас тартқан адам эвтаназиясыз-ақ өлімге жақындайды, дәрігер оның шешіміне қарсы шыға алмайды. Медициналық өлімнің бұл түрі де даулы мәселелердің бірі, сонымен қатар науқастың емделуден өз еркімен бас тартуын эвтаназия деп атауға болмайды деген пікірлер кездеседі. Өйткені дәрігердің пікірінсіз де науқастың медициналық көмектен бас тарту құқы бар. Десе де пассивті эвтаназия термині қолданыла береді. Себебі өзінің емделмейтінін білетін науқастың емдік шаралардан бас тартуы жан тапсыруға асығу және қиындыққа толы уақытын қысқарту деп қарастырылады.

Сондай-ақ кейбір зерттеушілер тікелей және жанама эвтаназияға анықтама береді. Тікелей эвтаназия кезінде дәрігер тікелей өлімге әкелетін препаратты қолданады. Ал жанама эвтаназияда науқас басқа әрекеттердің нәтижесінде өледі. Мысалы, ұйықтататын дәріні дозадан артық берген кезде.

Эвтаназияны қалай жасайды?