Қазақ киносының қысқаша тарихы (фотодерек)

Отандық киноиндустрияда көптеген мәселелер бар. Бұл факт. Бірақ әлі де назар аударуға тұрарлық кейіпкерлер мен фильмдер жетерлік. Bugin.kz порталы қазақ киносының кешегі күні мен бүгініне дейінгі ең маңызды фильмдерді көрсетуге тырысты. Ал, сіз тізімдегі қанша фильмді көрдіңіз?  

Қазақ киносының бастауы 1938 жылы экранға шыққан «Амангелді» фильмінен басталады. «Амангелді» Қазақ КСР-нің мәдени өміріндегі орасан зор оқиға болды. Көрермендер аудиториядан шығып, келесі сессияға билет алу үшін тағы да кезекке тұрды. Алайда қазақ киносының одан әрі дамуы Екінші дүниежүзілік соғысқа байланысты бәсеңдеді.  

Көркем фильмдерде адам тағдырын, оның рухани ізденісі мен күресін бейнелеу қазақ режиссерлерінің басты міндеті болды. Сол кездегі фильмдердің көпшілігі, өкінішке орай, үгіт-насихат фильмдері болды, бұл оларды қазір көруді қиындатады, бірақ, әрине, ерекшеліктер бар.  

«Қазақстан киносы кеңестік кезеңде қырғыз бен өзбек киносындай өрлеуді басынан өткерген жоқ. Қазақстан идеологияға қатты бағынды, сондықтан жарқын тұлғаларды алмасаңыз, тапсырыспен, өндірістік және тарихи-революциялық сипаттағы көптеген фильмдер түсірілді», - дейді қазақстандық кинотанушы Гүлнәр Әбікеева.

Алпысыншы жылдары қазақстандық кинода соғыс туралы бірнеше пирсинг фильмдер пайда болды, мысалы: «Сказ о матери» (1963), режиссері: Карпов А, сценарийі: А.Сацкий, Ж.Тәшенов, басты рөлдерде: А.Өмірзақова, Қ.Байсейітов, И.Шалабаева  

«Бұл махаббаттың сұлулығы, жоғалудың қайғысы мен азабы, жалғыз ұлын жоғалтқаннан кейін өмір сүруге күш таба білу және жай өмір сүру ғана емес, адамдарға керек болу – мұның бәрі менің кейіпкеріме біріктірілді. Целиноградтағы көрермендермен кездесуімді ешқашан ұмытпаймын. Фильмнің премьерасынан кейін маған жұмысшы келіп: «менің үш ұлым болды, бәрі майданда қайтыс болды. Әйелім көз жасынан соқыр болды. Бірақ мен оған сіздің фильміңіз туралы айтқан кезде, ол фильмді көргісі келді». Мен сол әйелдің қасында көрермендер залында отырдым да, онымен бірге жыладым», – дейді басты актриса Әмина Өмірзақова.  

«Әкелер жері» (1966), режиссері: Ш.Айманов, сценарийі: О.Сүлейменов, басты рөлдерде: Е.Өмірзақов, М.Ахамедиев, В.Шевцов, Ю.Померанцев.

Қазақстандағы соғыстан кейінгі кино өнерінің көрнекті өкілдерінің бірі – Шәкен Айманов. Ол – қазақ киносының титаны, халықтың сүйіктісі. Өйткені, «Біздің аяулы дәрігер» (1957), «Атаманның ақыры» (1970), «Тақиялы періште» (1968) сынды фильмдер культтік мәртебеге ие болды. Тарихи шытырман оқиғалы фильмдердің ішінде жоғарыда аталған Ш. Аймановтың «Атаманның ақыры» фильмін атап өткен жөн, оның сценарийін А.Михалков-Кончаловский мен Е.Тропинин жазған.  

Сондай-ақ Е.Уразбаевтың фильмі – «Транссібір экспрессі» Ш. Айманов фильмінің өзіндік жалғасы болып табылады, мұнда «Атаманның ақыры» фильмінің кейіпкері қазір Маньчжурияда жұмыс істейді.  

Транссібір экспрессі (1977), режиссері: Е.Уразбаев, сценарийі: А.Адабашян, Н.Михалков, басты рөлдерде: А.Әшімов, Н.Терентьева, О.Табаков.  

Осы жылдары Абдолла Қарсақбаев, Мәжит Бегалин, Сұлтан Қожықов сияқты қазақ кинематографиясының көрнекті өкілдері өз фильмдерін түсірді. Жалпы, 60-жылдардағы режиссерлер қазақ «классиктерінің» бет-бейнесін айқындап берді деуге болады.  

Кеңестік кезеңдегі кинематография – әуелі қайта құрудағы, одан кейін тәуелсіз Қазақстандағы киноның дамуының бастау нүктесі. 1967 жылдан бастап Қазақстанда анимациялық фильмдер шығарыла бастады. Әмен Қайдаровтың «Қарлығаштың құйрығы неге айыр» фильмі қазақтың тұңғыш мультфильмі болды. Ол жылдары балалар мен жасөспірімдерге арналған жылына бір-екі фильм шығару әдетке айналған. Ең атақтылары: «Менің атым Қожа» (А. Қарсақбаев), «Алты жасар Алпамыс мектепке барады» (А. Қарсақбаев), «Шоқ пен Шер» (реж. Қ. Қасымбеков), «Заңда «қызыл тастар» (). режиссер Ш.Бейсембаев), «Жасыл төбедегі менің үйім» (А.Сүлеева). 

Қазақстандық кинематография үшін келесі кезең қайта құру кезеңі болды. Бұл фильмдер сол заманның шындығын бейнеледі, оларда социалистік кинематографияны ерекшелейтін әлгіндей сәнқойлық пен пафос болмады.