Мадам Тюссоның оқиғасы: Тірі кейіпкерлері бар мұражай (фото)

Ең танымал балауыз мұражайы Англияда ХІХ ғасырдың ортасында пайда болды. Қазіргі таңда, ол Лондонның басты көрікті жерлерінің бірі. Оған жылына 2,5 миллионға жуық қонақ келеді. Ал құрылғаннан бері Мадам Тюссо мұражайына 500 миллионға жуық адам келген. Ендеше, бүкіл әлемді өзіне тартқан Мадам Тюссо балауыздар мұражайының құрылуы мен бүгінгі келбетіне назар салсақ.  

Ең танымал британдық көрнекті орындардың бірін құрған әйгілі Мадам Тюссо ағылшын емес, француз әйел болатын. Егер сәтсіз неке болмаса, мұражай Лондонның емес, Париждің белгісіне айналар еді.  

Мадам Тюссоның өміржолы 

Мария Гросхольц ХІХ ғасырдың ең табысты бизнесвумені. Ол 1761 жылы Страсбургте дүниеге келген. Анасы адам денелерінің анатомиялық көшірмелерін балауыздан жасайтын дәрігер Филипп Куртиустың үй қызметкері болған. Жас Марияның құрдастарынан айырмашылығы, сурет салуға және пианинода ойнауға онша қызығушылық танытпады. Оны Курциустың жұмысы көбірек қызықтырды. 

Қыздың мүсінге деген қабілетін байқаған дәрігер оған бар білгенін үйрете бастады. Дәл сол кезде балауыз өте танымал болды. Бұл материал балшыққа қарағанда қарапайым деп есептелді. Сондықтан мүсіннің бұл түрі негізінен әйелдерге арналған деп саналды. Басқа аймақтардан айырмашылығы жұртшылық әйел шеберлерге сеніммен қарады.  

Дегенмен, доктор Кертиустың кәсібилігі даусыз еді. Оның басшылығымен Парижде бірінші балауыз көрмесі өтіп, үлкен жетістікке жетті. Сонымен қатар, дәрігер әйгілі қылмыскерлердің фигураларын көрсету және өлім жазасына кесу идеясын ұсынды. Осылайша алғашқы «қорқынышты бөлме» пайда болды. Ол кейіннен мұражайға келушілер арасында ең танымал Аттракциондардың біріне айналды. 

Ұстазының жетістігінен шабыт алған Мария бүкіл өмірін мүсінге арнауға дайын екенін түсінді. 16 жасында қыз жазушы және философ Вольтердің балауыз фигурасын жасады. 

Ал 19 жасында ол француз королі Людовик XVI-ның әпкесіне сурет мұғалімі ретінде шақырылып, Версальға қоныс аударады. 

Француз революциясы оны Парижге қайтарды. Балауыздан жасалған фигуралар революционерлер арасында өте танымал болды. Әсіресе балауыз бастары. Олар елдегі саяси жағдайды еске түсіру үшін манекендерге бекітіліп, Париж салондарына орнатылды. Доктор Кертиустың өзі саясаттан да, оның жанында болып жатқан әскери әрекеттерден де алыс еді. Сондықтан, ол революцияның басқа құрбанынан өлім маскасын алып тастау үшін Марияны жіберді.  

1793 жылы қыз тұтқындалып, түрмеге жабылды. Әртүрлі дереккөздерге сәйкес, ол сонда анасымен немесе Наполеонның болашақ әйелі Джозефина Бохарнаиспен бірге болған. Дегенмен, оны өлімнен таланты құтқарып қалды. 

Ол балауыз ісінде ең жақсы болды, сондықтан Мария революция жетекшісі Робеспьер мен оның өлтірушісінен өлім маскасын алып тастауға шақырылды. Ол сондай-ақ патшайым Мари Антуанеттаның басын кесіп алғаннан кейін бірден балауыз көшірмесін жасады. 

Бірнеше жылдан кейін Мария француз инженері Франсуа Тюссоға үйленді. Неке екі ұлдың пайда болуымен сақталмады. Күйеуі маскүнемдікке салынып, құмар ойынға үйір болып, бүкіл ақшасын соған тікті. Осылайша жас отбасы ажырасып, екі жаққа кетті.  Ол кезде доктор Кертиус қайтыс болып, оған өзінің балауыз фигураларының мұрасын қалдырған еді. Мария да өзінің мүсіндерінің коллекциясын жасаған еді.  Алайда, Мадам Тюссо фигуралардан түскен қаржыны күйеуі құмар ойынға салатынын түсініп, кіші ұлын анасының қамқорлығына қалдырып, өзі Ұлыбританияға кетеді. 

Оның коллекциясының басты назар аударарлық орны өлімнен кейінгі маскалар болды. Тюссо оларды пайдаға жаратып, ақша табуды бастады. Жұртшылық әрқашан «өлімнің бетін» зерттеуге қызығушылық танытты. 20 жылдан астам уақыт бойы ол Англия мен Шотландияда балауыз экспозициясын өткізді. Наполеонмен соғыс ақыры Тюссоның Францияға оралу жоспарын тоқтатты. 

Балауыз мұражайының тарихы 

Мария 74 жасында ұлдарымен бірігіп Лондонда тұрақты көрме ашуға шешім қабылдады. Мадам Тюссо мұражайы 1835 жылы 465 шаршы метр аумақты алып, аты аңызға айналған Бейкер көшесіне қоныстанды. Салонға келушілер балауыз мүсіндерін көре алатындай орындықтар орнатылды. 

Мария Тюссо экспозицияның көп бөлігін жұртшылықты қызықтыратын роялти мен қылмыскерлерге қатысты дүниелермен толықтырды.  

Экспозицияда Георгий IV-тің тәж кигізу салтанаты, Наполеонның күймесі, Альберт ханзада мен Королева Викторияның үйлену сәті ұсынылды. Королеваның өзінің рұқсатымен оның үйлену көйлегінің дәл көшірмесі жасалды, оның құны 1000 фунтты (1315 доллар) құрайды.  

Қорқынышты бөлме негізінен француз төңкерісіне арналды. Ерекше назар өмірлік өлшемдегі гильотина мен өлім жазасына кесілген Людовик XVI, Мари Антуанетта және Робеспьердің бастарына аударылды. Онда атышулы британдық қылмыскерлер мен Джек Риппер де болды. 

Мадам Тюссоның маңызды бизнес идеяларының бірі түпнұсқа артефактілерді пайдалану болды. Мысалы, қорқынышты бөлмеде кісі өлтіруден кейін құрбандардың қалдықтарын тасымалдайтын арба орнатты. 

1850 жылы Мария Тюссо қайтыс болып, Англияның сол кездегі ең танымал туристік көрікті жері ұлдарына қалды. Ол қайтыс болғаннан кейін Punch журналы былай деп жазды: «Бейкер көшесіндегі Мадам Тюссо мұражайына фигура ретінде кірмейінше ешкім танымал бола алмайды. Көпшілікке күшті, ұмытылмас әсер қалдырудың жалғыз жолы - балауыздан жасалу». 

Мадам Тюссоның мұрасы мен мұрагерлері 

Анасы қайтыс болғаннан кейін бұл кәсіп оның ұлдары мен немерелерінің қолына өтіп, ұзақ уақыт отбасылық шаруа болып қала берді. Тюссо ұрпақтары мүсін ісімен де, компанияны басқарумен де айналысқан. 

Бейкер-стриттегі үй-жайларды жалға алумен бірге балауыз фигураларының саны өсті. Сондықтан Мария Тюссоның немересі мұражайды Мэрилибон жолына көшірді. Онда бірінші көрме 1884 жылы ашылды және үлкен табысқа жетті. Содан бері Мадам Тюссо мұражайы осы жерде орналасқан. 

Көпшілікке танымалдылығына қарамастан, ақша тапшылығы орын алып тұрды. Жаңа құрылыс және мұражай акцияларының жартысын Кузен Луизадан сатып алу 1888 жылы капиталды тарту үшін жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылуына әкелді. Алайда үлескерлер арасындағы отбасылық келіспеушіліктер оның таратылуына себепкер болды.  

1889 жылы бизнес Эдвин Пойзер бастаған бизнесмендер тобына сатылды. Отбасылық бизнесті сату Тюссо ұрпақтарының арасында жанжал тудырды. Немерелерінің бірі Джон Теодор компанияда қалды, бірден екі лауазымды - бас суретші және мұражай менеджері болды. Аңыз бойынша, суретші Эдвард Уайт ақшаны үнемдеу үшін және мұражайдан оны шығарғаны үшін Джоннан кек алған. 

Ағасынан айырмашылығы, мүсінші Луи Джозеф Тюссо келісімнен кейін бизнесті тастап кетті. Ол 1890 жылы өз атымен балауыз мұражайын ашты. Дегенмен, сәттілік жаңа бастамаға серік болмады. Мұражай бірнеше рет бір жерден екінші жерге көшіп, экспозицияның бір бөлігі өрттен жойылып кетті.  

Мұрагерге жаңа филиалдар ашуға тегі көмектесті. Көпшілік атаудағы айырмашылықты байқамады. Осылайша, Луи Тюссоның балауыз мұражайлары Копенгагенде, Флоридада, Санкт-Петербургте пайда болды. 

Бірақ олардың үлкен әжесінің түпнұсқа көрмелеріне ешқандай қатысы болмады. Луи Тюссо филиалдарының бірі тіпті әлемдегі ең нашар балауыз мұражайы деп аталды, өйткені жасалған модельдер олардың прототиптерінен мүлдем өзгеше болды. 

Ұзақ уақыт бойы Мадам Тюссо экспозициясы өзі жасаған фигураларға негізделді. Бірақ 1925 жылғы өрт пен 1940 жылы немістер тастаған бомба қалған 400 модельдің 352-сін жойды. Осы күнге дейін сақталған фигуралардың бірі - қайтыс болар алдында Мария Тюссоның өзі жасаған мүсіні. Қазір ол келушілерді мұражайға кіре берісте қарсы алады.  

Бір қызығы, қорқынышты бөлме барлық қиындықтардан аман қалды. Тірі қалған балауыз фигураларының көпшілігі өлтірушілер мен олардың құрбандарына тиесілі.  

1972 жылы мұражай иелері тәуекелді қадам жасауға шешім қабылдады. Олар көрмені Англиядан тыс жерде, яғни Амстердамда филиалын ашты. 

Бұл жәдігерлердің бірегейлігімен, өзіндік ерекшелігімен бағаланатын және ұлттық қазына саналатын мұражайдың ұстанымдарына қайшы болды. Сонымен қатар, бұл жергілікті тартымдылық және туристерді тартады. Мұнда әр елдің өз аудиториясына ғана қызықты жергілікті кейіпкерлері бар. 

Бұл эксперименттің нәтижелері брендтің иелерін бірден қанағаттандырмады. Екінші және үшінші филиалдардың пайда болуы арасында 25 жылдан астам уақыт өтті. Мадам Тюссоның келесі балауыз мұражайы тек 1999 жылы Лас-Вегаста ашылды. 

Бүгінгі таңда, әлемнің 20-дан астам қалаларында мұражадың филиалдары бар. 2016 жылы корпорация Қытай Чунцин мен Түркияның Стамбул қаласында екі жаңа мұражай ашты. Соңғысы, бренд өкілінің айтуынша, шамамен 10 миллион фунт (13,5 миллион доллар) тұрады. Мұражайға ғимараттың екі қабатында орналасқан, ауданы 2000 шаршы метр болатын 60-тан аз балауыз кіреді. 

Әр музейде әлемдік және ұлттық үлгілердің өзіндік коллекциясы бар. Мысалы, Вашингтондағы мұражайда барлық Америка президенттерінің фигуралары қойылған. Филиалдар арасындағы жалғыз ортақ нәрсе - фигураларды жасау әдісі. Шеберлер Мария Тюссо ойлап тапқан нәрсені пайдаланады. 

Мұражай айналасындағы келесі маңызды мәміле 2005 жылы жасалды. Брендті Dubai International Capital 1,5 миллиард долларға сатып алды.Екі жылдан кейін жаңа иелері брендті Blackstone Group-қа 1,9 миллиард долларға беру туралы келісімге қол қойды. 

Компания Blackstone's Merlin Entertainment-пен біріктірілді. Бренд сатылғаннан кейін Dubai International Capital Merlin Entertainment-тің 20% үлесін алды. Тюссо тобы жеке ұйым ретінде өмір сүруін тоқтатты. 

Балауыздың ерекшеліктері 

Әр балауыз фигурасы орта есеппен төрт айда жасалады. Онда 20-ға жуық суретші жұмыс істейді және 150 мың фунт (198 мың доллар) тұрады. Мария Тюссоның заманынан бері ештеңе өзгерген жоқ. Шеберлер әлі де оның техникасын қолданады: сым тор, газет, саз. Парик жасау үшін нағыз шаштар қолданылады.  

Бренд ережелеріне сәйкес, балауыз көшірмесін жасау үшін ақша төленбейді. Мұражай басшылығы келесі модель болуды кімге ұсынуға болатынын өзі шешеді. Ал атақты адамдар шеберлерге өзара құрмет көрсетеді. Шамамен екі сағат ішінде олар өлшеу және түсіру үшін 200-ден астам позаны алады. 

Көбінесе жұлдыздар мұражайға өз киімдерін сыйға тартады. Мысалы, Лондон мэрі ретінде Борис Джонсон барлық өлшемдерден кейін шеберлерге өзінің іскерлік костюмін берді. 

Кейбір жұлдыздар балауыз көшірмелерін пайдалану шарттарын қояды. Мысалы, Голливуд актерлері Мел Гибсон мен Том Круз баспасөзге өз модельдерін суретке түсіруге, сондай-ақ олардың кез-келген суреттерін жарнамалық мақсатта пайдалануға рұқсат бермейді. Мадам Тюссо мұражайының шеберлеріне түсуден бас тартқан жалғыз адам Тереза ана болды. Ол оған кететін уақытты тиімді нәрсеге жұмсай алатындығын айтып, бас тартқан.  

Мұражайдағы ең даулы балауыз фигурасы - Адольф Гитлерге тиесілі. Германия көшбасшысының моделі 1933 жылы мұражайға қойылды. 

Содан бері ол үнемі вандализмге ұшырады — келушілер фигураға түкіріп, оған жұмыртқа лақтырып, жүрегіне түйреуіштер қадады. Мұражай қызметкерлері басқа бірде-бір көшірме мұндай шабуылдарға ұшырамағанын, сонша жеккөрушілік пен агрессияны тартпағанын айтады.  

1942 жылы мұражай басшылығы Гитлердің балауыз фигурасын әйнектің артына қою туралы шешім қабылдады. Енді галерея қызметкерлері келушілер күн сайын түкіретін әйнекті мұқият қадағалауға мәжбүр болды. 

Мұражай қызметкерлері Саддам Хусейннің мүсінін де сақтықпен орнатты, ол бастапқыда наразылық тудырды. Алайда, дүрбелең тез арада жойылды. Гитлердің көшірмесінен айырмашылығы, ол әйнектің артында 60 жыл тұрды, содан кейін ғана залда ұсынылды. 

Фигура үшін тағы бір «жаза» оның орналасқан жері болды. Модель ұзақ уақыт бойы өлтірушілер мен қылмыскерлерге арналған қорқынышты бөлмеге орнатылды. 

2008 жылы Берлинде Мадам Тюссо мұражайы ашылған күні келушілердің бірі наразылық білдіріп, Гитлердің фигурасын құлатты. Полиция тәртіп бұзушыны ұстап, айыппұл салды. Модель жөнделіп, қайтадан мұражайға қойылды.   

Лондон филиалының ең танымал тұлғаларының бірі — актер Роберт Паттинсон. Ол бәрімізге «Сумерки» фильмімен танылған еді.   

Лондон мұражайына келушілердің ең көп тамашалаған фигурасы Ұлыбритания патшайымы Елизавета ІІ-нің көшірмесі болып табылады. Көптеген басқа модельдерден айырмашылығы, бүкіл корольдік отбасымен бірге суретке түсе аласыз. 

Мадам Тюссо мұражайының бүгінгі келбеті 

1993 жылы Мадам Тюссо мұражайында «Лондон рухы» аттракционы ашылды.  

Дәстүрді ұстанғанымен, мұражай заман ағымына ілеседі. Кейбір балауыз фигуралары қозғала алады, қызарып, жыпылықтайды және тіпті сөйлей алады. Мұражай жаңа Голливуд жұлдызының келуі немесе президенттің ауысуы болсын, жұртшылық мүддесіндегі кез келген өзгеріске жауап береді.  

2012 жылы Мадам Тюссо мұражайында «Жұлдыздар соғысы» кейіпкерлерінің балауыз фигуралары жасалды. 180 мүсінші фильмнің 11 көрінісін ұсынды. Бұл брендтің белгілі бір кейіпкерді емес, бүкіл сюжетті жасаудағы алғашқы тәжірибесі болды. Жалпы, мұражай иелері бұл идеяға шамамен 2,5 миллион фунт (3,3 миллион доллар) жұмсады. 

2017 жылдың жазында Үндістанда Делиде Мадам Тюссоның алғашқы мұражайы ашылды. Ондағы балауыз фигураларының 60% — ы ұлттық және 40% - ы әлемдік атақты тұлғалардан тұрады. Merlin Entertainment алдағы он жылда шамамен 50 миллион фунт жұмсауды жоспарлап отыр. 

Бүгінгі таңда Merlin Entertainment, Мадам Тюссо мұражайынан басқа, әртүрлі тақырыптық саябақтар мен аттракциондарға ие. Компания Walt Disney-ден кейінгі екінші ірі ойын-сауық орталығы. Корпорацияның нарықтық құны 4,7 миллиард фунтты құрайды. 

Ресми сайттағы ақпаратқа сәйкес, Мадам Тюссо мұражайының Лондон филиалына жылына 2,5 миллионға жуық қонақ келеді. Билеттің ең төменгі бағасы 29 фунт болса, корпорация жыл сайын 75 миллион фунттан (99 миллион доллар) артық алады. 2016 жылы бүкіл Merlin Entertainment тобының кірісі бүкіл әлем бойынша шамамен 1,46 миллиард фунтты (1,92 миллиард доллар) құрады.