Құл болған Бейбарыс қалай Мысырдың Ұлы сұлтаны атанды?

Бейбарыс крестшілер мен моңғолдарға қарсы әскери жеңістерімен есте қалған қуатты билеуші болды. Ол орта ғасырларда Египет пен Сирияны басқарған мәмлүк сұлтандарының (әскери қызметке үйретілген құлдардың) ішіндегі ең танымалы болды. 

Бейбарыс Сұлтанның өмір жолы

Оның толық аты-жөні Рукнуддин Бейбарыс әл-Бундуқдари. Шамамен 1223 жылы Еділ бойындағы қыпшақ жұртында туылған. Бейбарыс жастайынан моңғолдардың тұтқынына түсіп, Шамның құл базарында 800 дирхамға сатылады. Оны Димашықтың әл-Ғаммад ас-Саиғ деген байы сатып алады. Сосын одан әмір Алауддин Айдекин әл-Бундуқдари сатып алады. Бейбарыс жаңа қожайынының лақабымен Бейбарыс әл-Бундуқдари деп аталады. Көп ұзамай Бейбарыс бұл әмірдің барлық дүние-мүлкін, құлдары мен күңдерін тәркілеген патша Нәжмуддин Аййубтың қол астына өтеді. Мұнда ол әмір Ақтайдың басқаруындағы бахри мәмлүктер жауынгерлерінің қатарына қосылады. Уақыт өте Бейбарыс әскерлер арасындағы жауынгерлік шеберлігімен ерекше көзге түседі.   

Мәмлүк жаттығулары

Бейбарыс Сұлтан билікке қалай келді? 

1249 жылы жетінші крест жорығы басталды, оның басында француз королі Луис IX болды. Әл-Мансурадағы крестшілермен шайқаста Бейбарыс бастаған мәмлүктер жасағы дұшпанды тас-талқан етіп жеңіп, Франция патшасы ІХ Луисті тұтқынға алады. Сонымен бірге әмір Ақтаймен бірігіп ел ішіндегі бүліктерді басуда үлкен еңбек сіңіреді. 

Ас-Салих II Мысырды да, Сирияны да тиімді басқарған Аюбидтер әулетінің соңғы сұлтаны болды. Оның мұрагері Әл-Муаззам Тураншах қысқа мерзімде билік жүргізді және билікке келген мамлүктерді өлтірді. Бәсекелестерінің көзін жоя бастағған мәмлүктердің алғашқы сұлтаны Айбек болды. Бейбарыс өз өмірін сақтау үшін Сирияға қашып, сонда бірнеше жыл тұрды. 

1260 жылы оны Мысырға мәмлүктердің үшінші сұлтаны Кутуз шақырды. Сол жылы моңғолдар Мысырға басып кіруге тырысты. Екі күш арасындағы қақтығыс Палестинаның Изреель алқабында болған Айн Джалут шайқасымен аяқталды. Осы шайқас кезінде Бейбарыс мамлюк армиясының авангард командирі болды және ұрыс алаңында өзін жақсы көрсетті. Моңғолдар жеңіліске ұшырады, бірақ сұлтан Кутуз бұл жеңісті ұзақ уақыт бойы ұнатпай жүрді. Мысырға қайтар жолда оны Бейбарыс бастаған қастандық жасаушылар тобы өлтірді. 

Сұлтан ретінде әскери-дипломатиялық науқандар 

Кутуз қайтыс болғаннан кейін Бейбарыс келесі мәмлүк сұлтаны болды. Оның билеуші ретіндегі мақсаттарының бірі Сирияда қалған крестшілерге қарсы соғыстың жалғасуы болды. 1265 жылдан 1271 жылға дейін мәмлүктер крест жорықтарының қалған тіректерін, соның ішінде Арсуф, Яффа және Антиохияны басып алды. 

Крест жорықтары Левантта аз ғана қатысуды сақтағанына қарамастан (мысалы, Триполи округі 1289 жылға дейін болған) мемлекеттерінің аяқталғанын атап өтті. Бейбарыс сонымен бірге моңғолдарға, армян христиандарына, нубиядағы макуриандықтарға, сондай-ақ қастандықтар сектасының қалған мүшелеріне қарсы әскери жорықтар жүргізді. 

Триполидің құлауы, 1289 ж. сәуір

Бейбарыс керемет қолбасшы ғана емес қабілетті дипломат болды. Мысалы, Сұлтан Византиямен жақсы қарым-қатынасты сақтай алды. Сонымен қатар, Египет пен Арагон, Леон және Кастилия сияқты шет мемлекеттер арасындағы сауда келісімдеріне Бейбарыс билігі кезінде қол қойылды. 

Сұлтан Бейбарыс билік құрған кезеңдегі монеталар

Сұлтан Бейбарыстың Ішкі саяси істері мен өлімі 

Бейбарыс өз мемлекетінің ішкі істер саласын да ұмытқан жоқ. Оның осы саладағы елеулі жетістіктерінің бірі Каир мен Дамаск арасында жылдам пошта қызметін құру және ислам құқығының төрт негізгі мектебін білдіретін бас судьяларды тағайындау болды. Сонымен қатар, арналар мен порттар сияқты өмірлік маңызды инфрақұрылымдар салынды. 

Каир тұрғындары. Сұлтан Бейбарыс мешітінің жанында, Каир, Египет

1277 жылы Мәмлүктің қуатты билеушісі Дамаскіде қайтыс болды. Кейбір ақпарат көздеріне сүйенсек, Бейбарыс Сұлтанның өлімі үлкен қателік болған, ол басқа біреуге арналған уланған ыдысты қолданған. Оның мәңгілік қонысын өзі құрған Дамаскідегі Әл-Захирия кітапханасының күмбезінің астынан табуға болады. 

Бейбарыс Мүсіні

Еске сала кетейік, келесі жылы Бейбарыс Сұлтанның туғанына 800 жыл толады. Мерейтойға дайындық аясында Қазақстан тарапы Каирдегі сұлтан Бейбарыс мешітін қайта жөндеуге айтарлықтай үлесін қосатын болады.