Иран әйелдері қалай өмір сүреді?

Ирандағы әйелдер бір елде өмір сүргенімен екі түрлі тіршілік кешеді. Оларға өз мамандығы бойынша жұмыс істеуге, көлік жүргізуге, қоғамдық орындарға еркін баруға және спортпен айналысуға рұқсат етілген. Бірақ, екінші жағынан, парсы әйелі болу қиын жұмыс секілді көрінеді. Ендеше, Иран әйелдерінің қалай тіршілік кешетініне тоқталсақ.

Исламдық киім. Иранда әйелдер қалай киінеді?  

«Дәстүрлі ислам киімдері – денені, білек пен мойынды жасыратын хиджаб немесе перде. Ол әйелдің басынан аяғына дейін бүкіл денесін жауып тұратын жеңіл жамылғы. Тек тобықтан төмен бет, қол және аяқты жабусыз қалдыруға болады. Барлық исламдық қыздар мен әйелдер (тоғыз жастан бастап) осындай киім киюге міндетті» - Иран халқы осындай ұстанымда.

Иранда әйелдерге арналған киім киюдің қатаң ережелері бар. Бірақ қызықтысы: фигураны жасыратын киім кию талабы әрқашан діни нормалармен түсіндірілмейді, көбінесе мәдени ерекшеліктерге байланысты. Мысалы, Таяу Шығыста әйелдердің оңаша қалуы ислам діні пайда болғанға дейін де кең таралған. Осылайша, дәстүр жергілікті моральдық-этикалық стандарттармен күшейтіледі.  

Ирандағы заманауи әйелдер басынан аяғына дейін денені жауып тұратын киімдерді үнемі кие бермейді. Ресми мекемелерде, исламдық киім үлгісімен жүру әдетке айналған. Олар тіпті есікке: исламдық киім үлгісі керек («Исламдық киім үлгісі қажет») деп жазады. Бірақ әйелдің ресми орны неғұрлым аз болса, киім нысаны соғұрлым еркін болуы мүмкін. Мысалы, кафеде даяшы чадраның орнына бас орамал кие алады.  

Ирандағы әйелдер күңгірт реңктерді жақсы көреді, алайда ең дұрысы, қара түсті болуы керек. Көптеген жас ирандықтар дәстүрлі нормаларға әлдеқайда еркін. Қыздар формальды ережелерді сақтайды: бастары мен мойнын, қолдарын шынтақтан жоғары, аяқтарын тобыққа дейін жабады. Хиджаб кию 70-ші жылдардың соңында (Ислам революциясынан кейін) міндетті болды. Тіпті туристерге де бастарын ашып жүруге болмайтын еді. Иран әйелдері жарқын макияжды жақсы көреді, өйткені рұқсат етілген жалғыз нәрсе бетті көрсетіп жүру. Көбінесе шарфтың астынан ақшыл шаш шығып тұрады. Себебі, Иранда шашыңызды ақшыл түске бояу сәнге енген. Иран қыздарының көбіне мұрындарына көңілі толмайды. Бұрын пластикалық ота 25 жастан жасалса, қазір 18 жастан бастап рұқсат етілген. Мұндағы медицина өте жақсы дамыған, сондықтан бұл елдің хирургтарына басқа елдерден де науқастар келіп қаралады.  

Некенің ерекшеліктері  

Ирандағы әйелдер құқығы (сонымен қатар отбасы және неке институты) шариғатпен реттеледі. Неке жасы әйелдер үшін – 13 жас, ерлер үшін – 15 жас болып белгіленген.  

2002 жылға дейін некеге тұру жасы әйелдер үшін 9 жас, ерлер үшін 14 жас болды. Мұсылман заңдары бойынша ерте жастан неке қию некеден тыс жыныстық қатынасқа жол бермейді. Бұл үшін ауыр жазалар (ату жазасына дейін) қарастырылған. Ерлі - зайыптылар міндетті түрде бір дінді ұстануы керек. Бұл шектеу тек уақытша неке деп аталады. Жалпы, Иранда некенің екі түрі бар: тұрақты және уақытша. Уақытша, әдетте, белгілі бір мерзімге жасалады, бірақ ол мерзімсіз болуы мүмкін. Мұндай некенің нысаны адамға бірден бірнеше әйелді (төртке дейін) алуға мүмкіндік береді, бірақ жұбайы олардың барлығын лайықты түрде ұстай алуы керек. Ирандағы әйел бір кезеңде тек бір уақытша некеге тұра алады. Көбінесе ер адамдар уақытша әйелдер ретінде ханымдарды жасайды, өйткені некеден тыс жыныстық қатынастарға тыйым салынады. Бұл жағдайда ажырасу жағдайында барлық балалар (уақытша және тұрақты жұбайынан) әкесімен қалады. Елде әйел судьялар жоқ, сондықтан заң әрқашан ер адамның жағында болады.  

Ирандағы неке мәселесіндегі әйелдің жағдайы кем дегенде біраз құқық береді. Сонымен, ер адам әйелінің келісімімен ғана жаңа жұбайын алуға құқылы. Егер әйел келіспейтін болса, онда жұбайы бірінші әйелі бір нәрсеге (үй шаруашылығы, балалардың болмауы, жақын қарым-қатынас) сәйкес келмейтінін дәлелдеген жағдайда ғана қайта үйлене алады. Рас, ұзақ уақыт бойы мемлекеттік деңгейде әйелді күйеуінің басқа неке туралы сөзсіз шешім қабылдауға міндеттеу идеясы пайда болды.  

Ажырасу жағдайында ер адам төлемдерді төлейді. Нақты соманы жас жұбайлар неке одағының ресми қорытындысына дейін келіседі. Бүгінгі таңда ажырасу кезіндегі өтемақының максималды мөлшері 40 мың еуроны құрайды. 

Отбасылық өмір және жауапкершілік  

Әйел тек өз еркімен тұрмысқа шығады. Егер неке оның келісімінсіз жасалған болса, ирандық оның күшін жоюды талап ете алады. Некеге тұрмас бұрын, болашақ жұбайына отбасының материалдық және әлеуметтік стандарттарына сәйкес сыйлық беріледі. Сыйлық отбасының емес, әйелдің меншігі, экономикалық қауіпсіздіктің кепілі болады. Ажырасу кезінде сыйлық өзінде қалады.  

Ирандағы әйелдің негізгі міндеті - мемлекетке қоғамның сау мүшесін сыйлау және оны дұрыс тәрбиелеу. Бұл ретте күйеуі отбасын қаржылай қамтамасыз етіп, әйелінің ыңғайлы жағдайда баланы дүниеге әкеліп, тәрбиелеуі үшін жағдай жасауы тиіс. 

Иранда ажырасуға тек ер адам өтініш бере алады, содан кейін балалар онымен бірге қалады. Ер адам неге некені бұзғысы келетінін түсіндірмеуі мүмкін.  

Әйел ажырасуға елеулі себептер болған жағдайда ғана өтініш бере алады: егер бұл құқық неке шартында қарастырылған болса, ерлі-зайыптылардың қатыгездігі, нашақорлық немесе алкоголизм жағдайында ғана ажырасу ескеріледі.  

Ислам ажырасқан ерлі-зайыптылардың қайта қосылу мүмкіндігін қолдайды. Мысалы, ажырасқаннан кейін әйел жаңа некеге тұрар алдында үш ай күтуі керек. Бұл оның жүкті емес екеніне көз жеткізу және шешімнің дұрыстығын ойлау үшін қажет.  

Университеттегі білім және жұмыс  

Иранда фотосуреттерін мақалада көруге болатын әйелдер үйде отырмайды, олар білім алып, жұмыс істейді. ЮНЕСКО-ның мәліметі бойынша, Ирандағы жоғары білім саласында  инженерлік мамандықтарда оқитын қыздардың  үлесі әлем бойынша ең жоғары. Бұл қарапайым түрде түсіндіріледі. Ер адамдар отбасын қамтамасыз ету үшін жұмыс істеуі керек, ал әйелдердің істейтін ештеңесі болмағандықтан білім алуы тиіс. Сондай-ақ, қыздың туған қаласында білім алғаны жөн. Ер адамдар үшін де біршама шектеулер бар. Олар киім дизайнерлері немесе гинекология салаларына оқуға түсе алмайды.   

Әйелдер сатушылар, тәрбиешілер, мұғалімдер, хатшылар болып жұмыс істейді. Ал ер адамдарға арналған жеке мамандықтар бар. Ерлер тіпті саясатпен де айналыса алады. Ал әйелдерге мұлдай мүмкіндік берілмеген. Мысалы, 2009 жылғы президенттік сайлауда кандидаттар арасында 42 әйел болды (барлығы 47 адам үміткер болды). Парламенттегі он жеті адам (6%) – әйелдер. Ал, ерлер заңгер және құқық қорғаушылар болып жұмыс істейді.  

Спорт және спорттық іс-шаралар  

Әйелдерге спорттық жарыстарға қатысуға тыйым салынады. Бірақ әйелдер футбол матчына қатыса алады. Ирандағы әйелдер спортқа арналған жабық киімді киіп, спортпен айналыса алады. Еркектерге қыздар командасын жаттықтыруға рұқсат етілмейді. Бірақ халықаралық жарыстарға бару қажет болғанда қиындық туындайды. Дін қарапайым киінуді, бас, қол, аяқты жабуды міндеттейді, бұл, әрине, жоғары нәтижеге жетуге ықпал ете алмайды.  

Көлік жүргізуші әйелдер  

Иранда (әсіресе астанада) көлік жүргізетін әйелдерді көптеп кезіктіруге болады. Бірақ Сауд Арабиясында әйелдерге көлік жүргізуге тыйым салынған. Сондықтан ирандық көлік жүргізуші әйелдер кейбіреулер үшін көзге оғаш көрінеді. Шын мәнінде, әйел жақсы көріп, сыйлайтын көлік әперуге міндетті.  

Жынысты бөлу  

Кафелер мен мейрамханаларда барлығы бірге отырады, бірақ автобус пен метрода бөліну бар. Ер адамдар әдетте артқы жағында, ал әйелдер алдыңғы жағында отырады. Лифттер жағдайында мұндай ережелер жоқ. Жиі сегрегация проблемаларды тудырады. Мысалы, жанында жолдасы жоқ әйел автобустың «әйелдер» бөлігінде ғана отыра алады, сондықтан басқа бөлікке билетті (Бос орындар болса да) алуға болмайды. Егер ер адам жалғыз жүрсе, «еркек» бөлігінде отыра алады. Университеттерде де әйелдер мен ерлер бөлек оқиды. 

Әйелдің өміріндегі ер адамның рөлі 

Иранда әйелдер қалай тұрады? Егер әйелдің жанында лайықты адам болмаса, ол жақсы өмір сүре алмайды. Ол оқуға немесе жұмысқа барар кезде, үйден шығып, бейтаныс адамдармен сөйлесуі үшін күйеуінен, әкесінен немесе ағасынан рұқсат сұрауы керек. Өмір сүру нормасы неке шарты болып табылады. Ер адам әйеліне жеке шығындар үшін ақша береді: киім, балаларды күту, Гигиена құралдары, тамақ және т.б.  

Дінге деген көзқарас 

Ирандағы әйелдердің өмірі көбінесе ислам заңдарына бағынады, бірақ көптеген жастар сенімге күмәнмен қарайды, елді мекендердегі мешіттер бос, көптеген жергілікті тұрғындар зороастризмге жанашырлық танытады. Бұл парсылар үшін дәстүрлі көзқарастар жиынтығы, ол адалдық пен басқа адамға тиесілі нәрсені алмауды қамтиды.