Жүз жылдық ереже

Аңыз бойынша 1831 жылы Лондондағы Корольдікте қоғамға электромагниттік индукция туралы заңның ашылғаны туралы хабарлаланады. Сонда сыртқы істер министрінің бірі Майкл Фарадей мырзадан: "Біздің қоғамымыз үшін ашылымымыздың қандай пайдасы бар?" – деп сұрайды. Ақылды Фарадей былай деп жауап берген екен: "қазірше күте тұрыңыздар, ал жүз жыл уақыт өткен соң, менің ашқан дүниеме салық төлейтін боласыздар" – депті.

Бүгін біз өмірімізді Фарадей ойлап тапқан электр энергиясысыз елестете алмаймыз. Ол үшін азғантай болсын ақы төлейміз, өндірушілер болса, біршама салық төлейді. Болжау шындыққа айналды. Ғылым мен қоғам арасындағы қарым-қатынастың қазіргі үлгісі – «Жүз жыл» ережесі болып табылады.

Шынында да, 1896 жылы радиоактивтілік құбылысын Антуан Анри Бекгерельдің ашқан болатын. Ол бүгінгі күні (тағы да жүз жыл өткен соң) ұлттық экономиканың барлық салаларында (медицина, атом энергетикасы және т.б.) барлық елдерде екенін ескеру керек.

Қазіргі таңдағы кванттық компьютерлер мен нанотехнологияларды дамытудағы жетістіктер толығымен жүздеген жыл бұрын ғалымдардың шағын тобы жасаған білім жүйесі – кванттық механикаға байланысты.

Америкалдық, физикалық қоғам және ЮНЕСКО 2005 жылды "физика жылы"  деп жариялады. Дәл жүз жыл бұрын дерлік, 1905 жылы бір адамның мақаласы пайда болды. Ол «Zur Elektrodynamik der bewegter Korper» («Қозғалыстағы органдардың электродинамикасы туралы») деп аталды. Мақалада автор әлем құрылымы, уақыт пен кеңістік туралы қазіргі идеяларды туралы жазды.Бұл адамның есімі – Альберт Эйнштейн болды. Жүз жылдан кейін Эйнштейннің сол уақытта ойлап кеткен «ғылым жүйесі» әртүрлі елдердің бюджеттерін толтырып қана қоймай, сондай-ақ көпшіліктің қарапайым көзқарасын дамытуға көмектеседі.

Фарадей жүз жыл күтіңіз деп дұрыс айтқан екен. Бірақ, біз ғылыми зерттеулердің нәтижелілігін өз уақытында өлшейміз. Сондықтан «инновациялық әлеует» нөлге тең болады. Енді «100 жыл» деген ережені біле отырып, мен бүгінгі қоғамға жүз жылдан кейін сұранысқа ие болатын білім қажет емес. Өйткен,і болжамдар бойынша осыдан біршама уақыттан соң,қоғамға ешқандай ғылым қажет болмай қалуы мүмкін. Тек бай қоғам өкілдері ғана ресурстарын әлі күнге дейін белгісіз «білім жүйесіне» жұмсай алуы мүмкін. Бірақ қазіргі жүйелік дағдарыс жағдайында  ешқандай бай қоғам жоқ. Алдағы жүзжылдықта жағдай өзгермеуі мүмкін, егерде әлемнің қалған ресурстарын адам игермейтін болса.

Ғылымның қарқынды дамуы қазірдің өзінде теріс салдарға алып келді. Бұл ғылыми зертханаларда не мектепте оқытылатын нәрселердің арасындағы үлкен айырмашылық бар. Сонымен бірге ғылымды өз мүдделеріне жарататын жаңа кәсіби маман иелері де көбейіп келеді. Микроұтқырдың құрылымы, табиғатта өзара әрекеттесу, астрофизикадағы кванттық телепортациясы және оның жетістіктері жайлы ежелгі дәуір ғалымдар сөз қозғап кеткен еді. Перишкиннің үш томдық физика оқулығын салыстырған кезде қазіргі заманға сай екенін көруге болады. Логика – бұл ғылым жүйесінің инновациялық әлеуеті. Осыдан біраз жыл бұрын айтып кеткен ғалымдар сөзін қазіргі қоғам мүшелері жүзеге асырып жүр. Ал жүз жылдан соң, қазіргі ғалымдар жетістігін  ұрпақтарымыз пайдалана ала ма?! Біздің ойымызша пайдалана алмас. Өйткені, жоғарыда атап өткендей, өздерін ғана ойлап қалған ғалымдар, дәл қазір нәтиже беретін тәжірибелермен ғана айналысуда. Қаншама ашылған жаңа дүниелер болашақта жарамсыз боп қалуы мүмкін.