Тоқаевтың сайлаудан кейінгі алғашқы сапары неге Ресейден басталды?

Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев ресми сапармен Мәскеуге барды. Бұл оның Қазақстан Президенті болып қайта сайланғаннан кейінгі бірінші сапары.

Тоқаев үшін жеңіске жеткен президенттік сайлаудан кейінгі апта оқиғаларға толы болды. Ал жаңа президентті ұлықтау рәсімімен қатар, Астанада наразылардың митингілері өтті.

Экономикада өзгеріс. Қазақстандағы жетекші мыс өндірушілердің бірі KAZ Minerals 2028 жылға дейін тау-кен байыту комбинатын салу жоспарланған Ресейдің Чукоткасындағы Баимская кен аймағын игеру жобасына инвестицияны тоқтатты.

Сонымен қатар АҚШ-тың Ресейді айналып өтетін елден мұнай экспортын бастау үшін Қазақстан билігімен белсенді ынтымақтастығын жалғастыратыны айтылса, Астанада іс мұнаймен бітпейді деп мәлімделді.

Қазақстанның мұндай қорлығынан «орыс үгіт-насихатының бұлбұлдары» өте алмады. Астанаға қатысты тиісті шаралар қабылданғанға дейін телеарналар арқылы тағы да «Қазақстан қоғамындағы кейбір нацистік үдерістерге назар аударуға шақырулар айтылды».

Тоқаев Украинаға Ресейдің басып кіруін қолдамайтынын, аннексияланған аумақтарды мойындамайтынын тіке айтты. Оның үстіне бұл Мәскеудің Астананың Ресей Батыстың санкцияларын айналып өте алатын «құпия қақпанына» айналмайтындығын көрсетеді.

Кремль өзінің дәстүрлі тәсілімен Новороссийск терминалында қазақстандық мұнайды экспорттауға қиындықтар туғызып, қорқытуға тырысты. Бірақ керісінше нәтижеге қол жеткізді. Қыркүйек айынан бастап «Қазмұнайгаз» мемлекеттік компаниясы Баку-Тбилиси-Джейхан құбыры арқылы Грузия мен Әзірбайжан арқылы экспорттай бастады.

Тоқаев пен Путиннің арасында әлдеқайда үлкен айырмашылықтар бар. Путин мүлдем банкротқа ұшыраған «орыс әлемі» мен ондағы қандай да бір «қысқыштарды» қоспағанда, оның көршілеріне ұсынатын ештеңесі жоқ. Қазір ол және оның төңірегіндегілер өздерінің мақсаттарын әлі де тұжырымдай алмайтын «арнайы операциясымен» өмір сүріп жатыр.

Қасым-Жомарт Тоқаев басқа нәрсеге – жергілікті олигархияның қолынан тартып алған елінің және қоғамның гүлденуі мен дамуы үшін ұмтылып, енді оған дамудың жаңа векторын беруге, мемлекеттің саяси жүйесін өзгертуге күш салып жатыр.

Әрине, бұл оңай әрі жылдам болмайды, мұндай істер Президенттің жарлығымен енгізілмейді және бір мемлекеттік бағдарламамен шешілмейді. Бұл ондаған жылдар мен ұрпақтардың мәселесі және бәрі ойдағыдай болады деген шындықтан алыс.

Бірақ Тоқаев осы жолмен жүруге дайын. Ал Путин Ресейді реформалау мүмкіндігін жіберіп алды. Енді ол оны толығымен Украинаның қара топырағына көміп тастады. Сондықтан Астана мен Мәскеудің «ажырасуы» объективті түрде болады.

Тағы бір мәселе - ол қанша уақытқа созылатындығында. Бұл жерде бәрі тез болады деп айтуға болмайды. Тек дамыған инфрақұрылымы бар толыққанды балама жолдарды құру үшін кемінде төрт-бес жыл қажет.

Түркі мемлекеттері ұйымын толыққанды әскери-саяси және қаржылық-экономикалық блокқа айналдыру үшін де көп уақыт болмаса, дәл осындай уақыт қажет. Ал ЕАЭО Қазақстан үшін жақсы жақтарын әлі ұсынары сөзсіз. 

Сондықтан Тоқаевтың Ресей - Қазақстан қарым-қатынасын тез арада үзуге асығуға еш негіз жоқ. Біріншіден, Қазақстанның бұрыннан бар барлық артықшылықтарының ішінен таңдап, оларға толыққанды балама жасау керек.

Егер Мәскеу Украинада апатты жеңіліске ұшыраса, онда екі ел арасының ажырау процесі, әрине, тездетіледі. Бірақ әзірге нақты шешім айтуға ерте.

Керімсал Жұмабайұлы Жұбатқанов 

Тарих ғылымдарының кандидаты,

Қазақ-Орыс Халықаралық университетінің доценті