Қонаевтың қателігі: Қонаев пен Назарбаевтың қарым-қатынасы қандай болды?

Bugin.kz порталы Orda.kz сайтына сілтеме жасап көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері Дінмұхамед Ахметұлының туған күнінде оның өмірі мен ізбасары Нұрсұлтан Назарбаевпен қарым-қатынасы туралы жазылған материалдардағы қызықты үзінділерді ұсынады.

Бүгін, 12 қаңтар күні Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев 111 жасқа толар еді.

Президент күзет қызметінің бірінші басшысы, ҰҚК-нің экс-төрағасы Амангелді Шабдарбаев «Мен жасаған таңдау» атты естеліктер кітабында көрнекті мемлекет қайраткері Дінмұхамед Қонаев пен экс-президент Нұрсұлтан Назарбаевтың қарым-қатынасына тоқталды.

Шабдарбаев бір кездері Қонаевтың, кейін Назарбаевтың қауіпсіздік қызметін басқарды.

«Танымал пікірге қарамастан, Қонаев пен Назарбаевтың қарым-қатынасы қазір жұртшылық ойлағандай болған жоқ.

Қонаев өзінің ұстамдылығынан бұл туралы ешқашан ашық айтпады, бірақ ол Нұрсұлтан Әбішұлын әрқашан ең дайын ізбасары көрді. Өздеріне айтылған сыннан кейін де олар оны әйелімен бірге «балам» деп атай берді, оны ұлындай сыйлады», - дейді ол.

Сондай-ақ автор келтіргендей, белгілі жанжалдан кейін Зухра Шәріпқызы [Қонаевтың әйелі] ренжігенде, Қонаев оны: «Ештеңе емес, ол жай ғана толқып кетті» деп сендіреді және оның ол туралы жаман сөз айтуына жол бермейді.

Журналист Лиза Бричкина 1999 жылы 6 желтоқсанда Profile журналында жарияланған мақаласында да тың деректерді бөліседі. 

«Қонаев рулық жүйе мен жүз элитасына салынбаған жаңадан келген қазақтарды жақын тартқан... Осылайша Назарбаев Қонаевтың төңірегіне кіріп кетті. 1981 жылы Қонаев өзінің 70 жылдығын тойлап жатқанда, Назарбаев «өз» ортасынан алыстап кеткені сонша, мерейтой кезінде Қонаев Назарбаевты ұлым деп атайды».

Автор қайраткердің өмірбаянын баяндаған сол мақаласында Қонаев халық қолдап тұрған соң, билікті жүргізе беретінін айтып, өз еркімен кеткісі келмегенін жазады.

«Содан Горбачев оны 1986 жылдың басында өтетін Қазақстан партиясының кезекті съезінде алып тастау туралы шешім қабылдады» делінеді.

«Горбачевтің жоспары бойынша, Қазақстанның бірінші хатшысы лауазымына басты үміткерлердің бірі Назарбаев болуы керек еді. Назарбаев партия съезінің мінберінен Қонаевты «әшкерелеп», сол арқылы төңкеріс жасауға белгі беруі керек еді. Назарбаев қолынан келгеннің бәрін жасады», - деп жазады Лиза Бричкина.

– Съездің алғашқы күнінде-ақ ол өзінің кешегі басшысын республикалық экономиканың күйреуіне кінәлі деп ашық айыптады. Тіпті Қонаевтың ағасы, сол кездегі Қазақ Ғылым академиясының президенті Асқарды маскүнем деп атады. (Айтпақшы, Қонаев отставкаға кеткеннен кейін де Назарбаев бұрынғы бастықты жайына қалдырған жоқ. Ол 1949 жылға дейін «ұлты» деген бағанға «татар» деп жазған Қонаевтың ескі профильдерін бір жерден қазып алған.).

Алайда «қалған делегаттар Назарбаевты қолдамады».

«Кешке Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бөлімшесінен Сұлтанов Қонаевтың тапсырмасымен съезд шетінде жұмыс жүргізіп, ертеңіне мүлде басқа ән басталды. Қонаевқа көрсетілген құрмет пен мақтау барлық мүмкін болатын шектен шықты. Төңкеріс әрекеті сәтсіз аяқталып, Қонаев бірауыздан Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы болып қайта сайланды. Істің қайда бара жатқанын түсінген Назарбаев та «жақтап» дауыс берді», – деп жазады Бричкина.

Назарбаевтың өзі Қонаев отставкаға кеткеннен кейін 1987 жылы «Дружба народов» журналына берген сұхбатында:

«Өткен жылдың желтоқсан айында экстремистік санадағы содырлардың өмірді білмейтін, арандатушылық өсек-аяң мен ұранға да, еңбек шынжырына да иммунитеті жоқ студент жастардың әлеуметтік салауатты бөлігін баурап алуы кездейсоқ емес», - деп айтады.

Үш жылдан кейін, 1990 жылы Назарбаев «Экспресс хроника» газетінде сол риториканы жалғастырды:

«Қандай қайғылы оқиғалар? Нағыз тәртіпсіздік он сегізінде болды. Полицейлерді ұрып-соғып, таспен ұрған. Біз бұл туралы қазір айтып отырған жоқпыз. Жараланған полицейлер мен сарбаздар саны олардан да көп болды...»,  - дейді ол.

Тек 1999 жылы ғана Елбасы мемлекеттік телеарналарға берген сұхбатында Қонаевтың жұбайы Зухра Шәріпқызының жерлеу рәсімінде кездесіп, «қазақша құшақтасып кеткенін» айтты. Назарбаевтың айтуынша, Қонаев құлағына ақырын ғана: «Егер бір нәрсе болса, мені кешір» деген.

2002 жылы Дінмұхамед Қонаевтың 90 жылдық мерейтойына орай Алматыда оның мұражай-үйі ашылды, онда NewTimes.kz журналисі Зитта Сұлтанбаева барып, мемлекет қайраткерінің жиені, мұражайдың штаттан тыс директоры Жаннет Серікбаевамен, сондай-ақ оның жиені Диар Қонаевпен сұхбатты жазып алған. 

«Мен оларға бала кезімнен үнемі баратынмын, барлық мерекелер мен туған күндерге келуші едім. Димаш Ахметұлымен ағам Эльдар екеуіміз тығыз байланыста болдық. Олардың балалары болмады, сондықтан біз өте жақын болдық. Димаш Ахметұлы зейнеткерлікке шыққанда оған естелік жазу идеясын Олжас Сүлейменов айтты», – дейді ол.

Диар Қонаев Димаш Ахметұлының кітабын қалай жазғанын айтып берді. Ол өз кітабында Сталиннің қателігін де, қылмысын да мойындай отырып, өз жолын талдаған.

«Мен өзіме сылтау іздемеймін, түрлі дұрыс және бұрыс шешімдер қабылдадым. Қателіктер мен сәттілік қатар жүрді. Бірақ мен бір нәрсені анық білемін: сіз ұзақ уақыт басшылықта бола алмайсыз. Сіз айналаңыздағы адамдарға деген интуицияңызды жоғалтасыз, сіз тың ойларды түсінбейсіз немесе қабылдамайсыз, өзіңізге сыни көзқарасты тоқтатасыз. Сіз еріксіз қателіктер жібересіз, әсіресе кадр саясатында. Сіз өзіңізді жанкүйерлермен емес, идеяларды өзгертетін ақыл-ойлармен қоршауыңыз керек», - деді саясаттан кеткен Қонаев 1987 жылы қыркүйекте.