БАҚ түркі тілдес елдердің ынтымақтастық құралы ретінде

Түркі халықтарының бірлігі туралы идеялар көне заманда түркі тайпалары бірігіп, өз мүдделерін қорғап, көршілес халықтарға қарсы тұрған кезде пайда болған. Болашақта бұл идея әртүрлі тарихи кезеңдерде жалғасын тауып, әртүрлі формада көрініс тапты. Түркі халықтарының бірлігі туралы алғашқы концепциялардың бірі ортағасырлық Түркі империясында кең тараған «құт» немесе «құтлук» идеясы болды.

Бұл тұжырымдама барлық түркі тайпалары мен халықтарын біріктіретін біртұтас мемлекет құруды көздеді. Кейбір тарихшылардың пікірінше, бұл концепция түркі бірлігінің қазіргі идеясының бастаушысы болды. Одан әрі ХХ ғасырдың аяғында белгілі болған «Түркі әлемі» (Түркі әлемі) концепциясын қарастыруға болады. Оның негізіне түркі халықтарының мүдделерін қорғау және нығайту мақсатында біртұтас одаққа біріктіру идеясы жатыр.

Түркі интеграциясының негізгі принциптері:

Өзара тиімділік пен теңдік – интеграцияға қатысушылар интеграциялық процеске қатысудан бірдей пайда алуы керек.

Икемділік және кезеңдік – интеграция қатысушылардың ерекшеліктері мен ағымдағы жағдайды ескере отырып, кезең кезеңімен және икемді түрде жүзеге асырылуы керек.

Мәдени және адами әлеуеттің дамуы – интеграциялық үдеріс мәдени-адамгершіліктің дамуына ықпал етуі тиіс.

Түркі интеграциясының негізгі принциптері:

Мемлекеттік егемендік принципі – әрбір мемлекет өзінің тәуелсіздігі мен егемендігін сақтайды.

Өзара тиімділік – интеграция барлық қатысушылар үшін тиімді болып, аймақтың экономикалық, саяси және әлеуметтік дамуын жақсартуға ықпал етуі тиіс.

Серіктестік принципі – интеграциялық үдерістер қатысушылар арасындағы теңдікке, өзара сыйластық пен диалогқа негізделуі керек.

Икемділік принципі – интеграциялық механизмдер аймақтағы өзгермелі жағдайға икемді және бейімделгіш болуы керек.

Түркі интеграциясының және аймақтық интеграциялық ұйымдардың ерекшеліктері:

Тарихи тамырлар – түркі интеграциясының түркі халықтарының ортақ мәдени-тарихи дәстүрлерімен байланысты тарихи тамыры бар.

Интеграция нысандарының алуан түрлілігі – Түркі әлемінде екіжақты келісімдерден бастап Түркі кеңесі, Түркі елдері ұйымы және т.б. сияқты көпжақты ұйымдарға дейінгі интеграцияның көптеген нысандары бар.

Экономикалық интеграцияның дамуы – түркі әлемінде экономикалық интеграцияның күшею тенденциясы байқалады, ол әртүрлі экономикалық одақтар мен еркін сауда аймақтарын құрудан көрінеді.

Ірі мемлекеттердің рөлі – аймақта интеграциялық процестерде маңызды рөл атқаратын және интеграциялық ұйымдарда шешім қабылдауға ықпал ететін Түркия мен Ресей сияқты бірнеше ірі мемлекеттер бар.

Геосаяси ерекшеліктері – түркі әлемі стратегиялық маңызды аймақта орналасқандықтан, интеграциялық үдерістерді геосаяси тұрғыдан ерекше маңызды етеді.

Нысанбаева Ақбота