Ұйқы бұзылу неден болады?

Ұйқысыздық денсаулыққа кері әсер етіп қана қоймай, сонымен бірге жұмыс өнімділігіне кері ықпалын тигізеді... Ұйқы шалалығын сезінген адам әдетте мазаланғыш, ашуы алқымында тұратын және шешімді дұрыс бағытта қабылдай алмайтын жанға айналады. Сонымен қоса, адамның жұмыс өнімділігіне де бір әсерін тигізері анық: ұсақ-түйек нәрселерді ұмытып қалу және стресске қарсы тұра алмаушылық та жиі кездеседі. Жайшылықта шала ұйқымен жүрген адамдар артық салмақ жинап, тұмау түріне шалдығып, жүрегі ауырып, диабетке ұшырап жатады.

Ұйқы денені дем алдырумен қатар, иммунитеттік қуатты жоғарылатады. Ағзадағы рак клеткаларын, вирустарды жояды. Балалар ұйықтаған кезде жетілуіне қажетті гормон бөліп шығарып, дененің өсуін, жетілуін жебейді. Әдетте, кешкі сағат 10-нан түнгі сағат 2-ге дейінгі аралық тері тканьдарының клеткалары жарылатын қарбалас уақыт есептеледі. Жалпы, ұйқы қанып ұйықтау әсемдікке пайдалы. Сонымен қатар, ұйқы үлкен мидың сергек кезінде қабылдаған сансыз информацияларын реттеп, дәнін алып, қауызын тастауына көмектеседі. 

Ұйқы қашу дегеніміз – ұзақ уақытқа жалғасатын ұйқының кедергіге ұшырауы. Ол рухани тітіркенуден болатын уақыттық ұйықтай алмауға ұқсамайды. Ұйқы бұзылу барлық адамдарда кездеседі. Қоғамдық дамуға ілесіп, тұрмыс ритмінің тездеуіне байланысты адамдар арасында ұйқы қашудың пайда болу мөлшері артып келеді. Адамдарда ұйқы қашу әр түрлі себептерге байланысты болады. Кей адамдарда психологиялық әсерлердің салдарынан бір мезет ұйқысы қашса, ал ұзақ уақыт түні бойы ұйықтай алмай, төсекте үнемі аунақшып, мазасыздансаңыз ертеңінде басыңыз зеңіп, тұла бойыңыз шаршап рухсыздансаңыз, соның салдарынан келесі күнгі қалыпты қызметіңіз бен тұрмысыңызға ықпал жетсе, бұл ұйқы бұзылу дертінің типтік белгісі екенін ескеріңіз. Ұйқы бұзылу – ұйықтай алмау, ұйқы кедергіге ұшырау, ерте оянып алу түрлерінде қайталанады. Егер ұйқы қашу бір аптаға жалғасса адам ашушаң болады, көп үрейленеді, дегбірсізденеді, зейіні шоғырланбайды. Ауыр болған жағдайда елес, қисынсыз қиял секілді психиканың бұзылуы пайда болады. Сонымен қатар, ориентациялы кедергіге ұшырап, тепе-теңдігі бұзылады.

Ұйқысыздықтың түрлері. Ұйқы қашу бір мезеттік, қысқа уақыттық және ұзақ уақыттық болып үшке бөлінеді. Бір мезеттік ұйқы қашу. Мұндай ұйқы қашу бірнеше күнге ғана жалғасады. Бұл жағдай көбінде оқушылар мен студенттер арасында емтиханға дайындық алдында пайда болса, жалпы адамдар үшін ұзақ сапарға шығар алдындағы көңілкүйдегі тұрақсыздық әсерінен немесе білгілі бір қысымға ұшырау салдарынан болады. Мұндай ұйқы қашу қайталамалы ұйқы ауруына жатады. Бұл үнемі кездесетін уақыттық психологиялық әбіржу немесе  ортадағы тосын өзгеріс себептерінен болады. Егер науқастар бұл жағдайға дер кезінде көңіл бөлмесе, ұйқы ортасының өзгеруі әсерінен, кейбір жедел аурулардың салдарынан, арақ ішу, никотин секілді факторлардың ықпалымен ұйқы қашу асқына түседі. Қыртысты стероидтың кері әсері секілді кейбір дәрілер де ұйқы қашу ауруын пайда қылады. Осы типтегі ұйқы қашу дертіне шалдығушылар көп жағдайда өздерінде пайда болған ұйқы қашудың себебін жете түсінетіндіктен әрі оны дер кезінде ретке салып отыратындықтан дәрігердің көмегіне жүгіне бермейді. 

Қысқа уақыттық ұйқы қашу. Отбасындағы немесе жұмыс орнындағы қысымның зорлығынан, үнемі кешке жұмысқа шығудан, кейбір уақыттағы парықтан болатын шаршаудан қысқа уақыттық ұйқы қашу пайда болады. Үлкен науқастан алғаш сауыққан кезде оңай пайда болатын ұйқы қашу да ұйқы қашу дертінің осы түріне жатады. Бұл себептен болатын ұйқы қашу 1-3 аптаға дейін жалғасады. Қысқа аралықты ұйқы қашудың себептері бір мезеттік ұйқы қашуға қарағанда көп күрделі болады. Ол жанашырларының дүниеден өтуі, көңіл-күй жағынан ауыр соққыға ұшырау және кейбір дерттердің әсерінен болады. Бұдан сырт, некелесу, некеден ажырасу, қоныс аудару жағдайлары да осы дертті пайда қылатын басты себептер. Жалпы, қысқа уақыттық ұйқы қашуды емдеу көп қиындық әкелмейді. Науқастардың көбі уақыттың өтуіне байланысты көңілкүйдің қалыпқа түсуіне орай дертінен айығып жатса, кейбір науқастарды қажетті дәрі-дәрмектер арқылы емдеп жазуға болады.

Спирт пен дәріні көп ішу, кәрілік, биологиялық жақтан ретке салынудың кедергіге ұшырауы, сондай-ақ, денедегі аурулар мен ойсоқтылық науқасты айларға созылған ұйқы қашу дертіне алып келеді. Әдетте, жүрек қантамыры қызметінің қалыпсыздығы, қалқанша без қызметінің артуы, демікпе, паркинсон күрделі белгілері секілді денелік факторлар мен рухани факторлардың бәрі осы типтегі ұйқы қашуды пайда қылады. Бұдан сырт, ұзақ уақыт ұйқы қашу, кейбір дәрілерді ұзақ уақыт ішуден де болады. Қамығу мен көңіл-күйді тұрақты ұстай алмау – ұзақ уақыттық ұйқы қашуды асқындыратын басты себеп болып табылады. Ұйқы қашуды емдеген кезде науқастың психологиялық жетілу тарихын түбегейлі тексеру және білу, созылмалы ұйқы қашуға диагноз қоюға әрі оның ауруының негізіне қарай отырып, нысаналы түрде емдеуге пайдалы.

Ұйқы қашуды пайда қылатын себептер мен факторлар өте көп. 

Ұйқы қашуды емдеу үшін кеңес. 

1) Көңіл-күйді реттей білу. Мінезқұлық жағынан сезімтал болу, көп істерден күмәндану, өзіне-өзі сенбеу, сыңар езулікке басу, әрі-сәрі болу, уайымға салыну – ұзақ уақыт ұйқы қашу ауруының зардабын әбден тартқан адамдарда болатын ортақ ерекшелік. Мұндай адамдар ұйқыны қалпына келтіру үшін барлық әрекетке барады. Түрлі дәрі-дәрмектер ішеді, артық еңбек істеп шаршайды. Бірақ мұның барлығынан ештеңе де өнбейді. Сондықтан науқастар ұйқы қашу дертінен тез айығу үшін ұйқыны басты орынға қоймау керек. Ұйықтау – үлкен ми мен денені дем алдырудың жақсы әдісі болғанымен, бірақ дене еңбегі мен шынығу да адамның бой жазу жөнінен ең тамаша әдіс болып табылады. Егер түнде ұйқыңыз жақсы болмаса, таңертең ерте тұрып ыстық суға жуынсаңыз, дене шынықтырсаңыз зейініңіз сергек болады...

Тұрмысты үйлесімді орналастыру. Барлық адамдардың өзіне тән ұйықтау периоды болады. Егер ұйқыңыз қашып жүрсе, ұйықтау алдындағы кейбір белгілерге көңіл бөліңіз. Сонда ғана өзіңізге әбден үйлесетін ұйықтау уақыты мен әдісін таңдап, биологиялық сағаттың заңды айналысына мүмкіндік жасай аласыз. Үйлесімді қимыл жасай біліңіз. Үйлесімді қимыл – симпатикалық нерв жүйесін бәсеңдетіп, ұйқының кедергіге ұшырауын түзейтін тамаша әдіс. Әдетте, ой еңбегімен шұғылданатындарда ұйқы қашудың көп болуы, ал дене еңбегімен шұғылданатындарда ұйқы көп қашпауының сыры міне осыда жатыр.

Ұйқы зерттеу орталығы мынадай әдетке айналдыруға болатын қарапайым әдістерді ұсынады: белгілі бір әдеттену ағзаны  ұйқыға тез бейімдеуге көмектеседі. Күнде ұйықтар алдында ыстық ванна қабылдаңыз, не болмаса сүйікті кітаптарыңыздың бірін оқыңыз, не болмаса теледидар шолыңыз. Жатын бөлмеңізді жатар алдында салқындатып алыңыз: тез ұйықтап кетіп, ерте демалып тұруыңыз үшін. Осы тұста бір назарға алатыны, бөлме ішін қараңғылап қойыңыз. 

Телефонды оятқыш орнына қолданбау. Технологиялық қарыштаудың ілгерінді ықпалын ешкім де жоққа шығара алмайды, дегенмен телефоныңыз жаныңызда жатқанда, оны ермек етіп ұйқыңызды қашырып аласыз. Әлеуметтік желілердегі таныстарыңыздың суреттерін, әлем қызықтарын қарауға және жаңа хабарламаларды көруге, одан қалса бұрын келген сүйікті хабарламаларды оқып отыруға қолыңыз ұмтылар.

Есіңізде сақтаңыз, жатын бөлме тек ұйқы мен махаббатқа ғана арналған кеңістік. Сосын, оятқыш жоқтығын сылтауға жатқызуға болмайды (телефонды қолдану үшін). Бізге сенсеңіз, оятқыштың ең арзан түрі де ұйқыдан тұрғызуға жетіп жатыр. 

Терең тыныс алу. 

Төсекке құлай кеткен болсаңыз ауыр күннің соңында бұл әлі демалыс емес. Зерттеулердің көпшілігі дәлелдегендей, жатар алдында терең тыныс алып жаттығудан денеңіз босап, маужырауға шақ қаласыз. Адам терең тыныс алғанда жүрек соғысының жиілігі, қан қысымының көтерілуі, дегбірсіздену секілді сырқат салдары өздігінен жойылып кетеді. Терең тыныс алудың дұрыс түрі: Кристалды таза ауаны жұта отырып, оның өңірден өтіп, бүкіл денемен ауа жайылып бара жатқанын елестетіп көріңіз. Дем шығарарда бүкіл ауыртпашылық пен теріс ойларды ойлай отырып, бірге шығарып жіберуге тырысыңыз. Ойларыңыз сізге жеңілейіп салуыңызға жол ашады. Аяқ саусақтарынан бастап бұлшық еттерді баяу босату кезінде күндік ауыртпашылықтар мен стресс, негатив атаулыдан арылуға болады екен. Аяқ саусағынан мойын бұлшық етіне дейінгі аралықта буын босатуды жасап көріңіз. 

Ұйықтар алдындағы санамақ. 

Ұйықтар алдында санамалап  әдеттеніңіз. Біз сізге санамалаудың тиімді бір әдісін ұсынамыз: 100 санын жоғарыдан төменге санап, үшке еселенген сандарды ғана келтіріп көріңіз. Бұл тәсіл әдеттегі санамалаудан қиындау, нәтижесінде миыңыз бір нәрсеге бағытталып, басыңызда ойлар мазаламайтын болады. Ақырында, санамалап жатып маужырай бастайсыз, сосын терең ұйқыға кетесіз. Үйлесімді тамақтану. Кеште таңдап үйлесімді тамақтану, жаңа көкөніс, жеміс секілді жеңіл тағамдарды көбірек жеу, тітіркендіретін тағамдарды аз жеу керек. Ұйықтар алдында бал қосқан бір шыны сүт немесе айран ішсе, жақсы ұйықтатады. 

Ұйықтар алдында шомылу. Жатарда ыстық суға шомылу дағдылы ұйықтау периодын қалыптастыруыңызға пайдалы. Сонымен қатар, денені нүктелі уқалау да тез ұйықтатады. 

Дереккөз: "ЖасАй" журналы