"Отау" жаңа тұрғын үй бағдарламасы. Тиімді тұсы мен артықшылығы қандай?

Елімізде 2024 жылдың 1 наурызында “Отау” ипотекалық бағдарламасы іске қосылды. Алғашқы жарнасы 20 пайызды құрайтын бағдарламаға қызығушылық танытып, үйлі болуға асыққандардың саны көп. Соңғы деректер бойынша, 10 мыңнан аса қазақстандық бақ сынап, бағдарламаға өтініш берген. Бірі түсінсе, енді бірі бұл бағдарлама туралы естімеген де екен. “Отау” жаңа тұрғын үй бағдарламасы туралы көпшіліктің көкейінде жүрген түйткілді сауалдар көп. Осы орайда Bugin.kz тілшісі “Болашақ” бағдарламасының түлегі, PhD докторант, ипотека эксперті Қайрат Қожановпен сұхбаттасты.

Маман “Отау” жаңа тұрғын үй бағдарламасының өзге бағдарламадан артықшылығын айтты.

"Бұл бағдарламаны бүкіл Қазақстан күтті деп айтуға болады. Осыған дейін тиімді мемлекеттік бағдарламалар болды, бірақ олар арнайы санаттағы (көпбалалы, мүгедек бала асыраушы, мемлекеттік қызметтегі, т.б.) адамдарға арналған еді. Ал “Отау” – жалпы халыққа арналған арнайы бағдарлама. Бұл бағдарламаның маңызды шарты: атыңызда осыған дейін 5 жыл бойы жер, үй, үлес болмауы керек. Тіпті, қалаларда арнайы жалға берілетін үйлерді де алмаған болуыңыз керек.

"Отау" бағдарламасы кез келген жас мөлшерін қамтиды, яғни 18-65 жас аралығындағы қазақстандықтар қатыса алады. Шарттары өте қарапайым: депозитіңізге 18 ай толуы керек және ішінде кемі 1 миллион теңге көлеміндегі ақша болуы қажет.

“Отау” бағдарламасы бойынша 1 жылға 150 миллиард теңге бөлінген, 7 жылға созылады деген болжам бар. Демек биыл депозитіңізге 18 ай толмаса, келесі жылы тапсырсаңыз болады", - дейді Қожанов.

Сарапшы бағдарламаның ұтымды тұстарын төмендегідей бағалады:

20% – алғашқы жарна. Көптеген адамда үй құнының 30,40,50 пайызы болмайды, “Отбасы банктен” 20%-бен үй алу өте тиімді. Басқа банктерден де осылай алуға болады: алайда қанша пайызбен үй алдыңыз, қарыз біткенше сол пайызбен төлейсіз.

Ал “Отау” бағдарламасының ұтымдылығы: 20% қаражат төлеп үй аласыз, уақыт өте келе, қолыңызға ақша түскенде кезде 50/50-ге толтырып, тиімді бағдарламаға өтіп кетсеңіз болады. 

Қайрат Қожанов “Отау” бағдарламасының жылдық пайызы қалай есептелетінін түсіндірді.

"Бұл бағдарламаның жылдық пайызы – 9%. Яғни, 30 миллион теңгенің үйін алғыңыз келсе, отыз миллионның 20 %-ын салуыңыз керек. Ол есеп бойынша 6 миллион теңге болады. Егер сіз 35 миллион теңгенің үйін алғыңыз келсе, 30 миллион теңгені банктен алып, қалған ақшаны өзіңіз қоса аласыз. 

Ал нақты пайызға келетін болсақ, бұл – алдын ала алынған қарыз (заем) деп аталады. “Отбасы банктің” шарттары бойынша, сіз 30 миллион теңгенің үйіне 6 миллион теңге салған кезде жалпы 30 миллион теңгеден 9% жүреді. Нақтырақ айтсақ, сіз бағдарламаға 20% салып кіресіз, бірақ алғашқы 8 жыл 24 миллион теңге қарыз алған күннің өзінде 30 миллион теңгеден 9 % есептеле береді. Сегіз жылдан кейін қалған қарызыңызды 5,4,3% етіп төлей аласыз. Ұтымды тұсы: 8 жыл бойы төлеп жүрмей, ертерек 50 пайызға жеткізсеңіз, шарттары жеңілдеп, жылдық пайызы 5 %-ға түседі", - деді маман. 

Сарапшы "Астана және Алматы қалаларында тұрақты тіркеуде тұру міндетті ме?" деген көпшіліктің көкейіндегі жүрген сұраққа жауап берді.

"Иә, тек қана Алматы мен Астана қаласында тұрақты тіркеудің болуы шарт. Алайда нақты үш жыл тұрған болуы керек деген талап жоқ. Сондықтан да сіз бүгін тіркеліп, бағдарламаға ертең өтініш берсеңіз болады", - дейді ол.

- Бағдарлама бойынша екінші деңгейлі үйлерді алуға бола ма? Егер болса, қай жылы салынған үйлер беріледі?

- Астана, Алматы, Шымкент және үлкен қалаларда үйді құрылыс компаниясынан ғана аласыз. Ал аудандар мен ауылдарда екінші деңгейлі үйді де, жер үй де, көп қабатты пәтерді де алуға мүмкіндігіңіз бар. Ескі деп кемі 55 жылдан аспаған үйді айтамыз. Сондықтан да мүмкіндігінше жаңа үйді алуға тырысқан жөн.

Бұл бағдарламада табыс көзін растау міндеттелген. Сарапшыдан айлығы 150-250 мың теңге арасындағы адамдарға үй берілуі мүмкін бе екенін сұрадық.

"Табыс көзі – тереңдетілген мәселе. Егер жалпық тілмен айтатын болсақ, “Отау” бағдарламасында табыс нақты осынша болуы керек деген шектеу жоқ. Бұл бағдарлама арқылы 150-200 мың теңге айлық алатын адамдар да үй ала алады. Дегенмен олардың алатын үйлерінің сомасы 15 миллион теңгеге дейінгі үйлер болуға тиіс. Халық түсінуі керек бір нәрсе бар: сіз 6 миллион теңге салып, 30 миллион теңгенің үйін алсаңыз, сізге алғашқы кезде ай сайынғы төлем 305 мың теңге болады. Ал, сіз 150-200 мың теңге жалақымен ай сайын 305 мың теңгені банкке төлей алмайсыз. Банк аз жалақымен үлкен сомаға қарыз алуға рұқсат бермейді. 

Тағы бір ескере кететін жағдай: сізде 150 мың теңге айлық болса, ай сайынғы төлемге жетпей тұрса, 400-500 мың теңге жалақы алатын адамды кепіл ретінде ұсынсаңыз болады. 

Сондай-ақ ипотека алатын кезде мерзімі өткен төлемдер мен көлемі үлкен несиеңіз болса, бұл да зиянын тигізуі мүмкін", - деді маман.

- Зейнетақы жинақтары 6 ай болуы керек пе? Жалақының мемлекеттен түсуі шарт па?

- Зейнетақы жинақтары міндетті түрде 6 айға толуы керек. Бұл ақша мемлекеттен де, компаниядан да, Жауапкершілігі шектеулік серіктестіктен де немесе жеке кәсіпкерліктен (ЖК/ИП) де түсіп отырса да бәрібір, еш айырмашылығы жоқ.

Сарапшы ЖК иелері мен декреттегі аналарға осы бағдарлама бойынша қандай мүмкіндіктер барын айтты. 

"Декреттік демалыста отырған адам бағдарламаға өзі қатыса алмайды, себебі оның табыс көзі жоқ. Сондықтан күйеуінің атынан тапсырса болады. Екінші бір жолы: ЖК ашылғанына бір жылдан асқан болса, жұмыс істеп тұрғанын арнайы құжаттар арқылы дәлелдей алса, ол кісілер де табыс көзін тек ЖК-мен растап, бағдарламаға қатысса болады", - дейді ол.

Маман Қайрат Қожанов үй сатып алғысы келген жандарға мынадай кеңестер айтты: 

- Баспаналы болғысы келген адамдарға, алдымен, ең кіші квадратты (шағын) үй сатып алуға кеңес беремін. Уақыт өте келе сол үйді сатып, арманыңыздағы баспанаға қол жеткізсеңіз болады. Ал банктің пайызынан қорқып жүре беретін болсаңыз, үй ала алмауыңыз мүмкін. Сондықтан қазірден пайызын ойлай бермей, алғашқы жарнаны қаражат салып, баспаналы болған дұрыс. Сіз 20 миллион теңгенің үйін 10 жылдық ипотекаға рәсімдеп, 50 миллион төлеуіңіз мүмкін. Бірақ 10 жылдан соң 50-60 миллион теңгеге ойланбай сата аласыз. Яғни, үй кез келген уақытта өзін ақтайды.