Ли Куан Ю жеңіске қалай жетті?

1965 жылы Сингапур Малайзиядан бөлініп кетті. Осы сәттен бастап, соңғы 30 жыл ішінде Сингапур бүкіл әлем бойынша керемет нәтижелерге қол жеткізді. Сингапурдың Премьер-Министрі Ли Куан Ю осы үдерістерді 1990 жылға дейін елдің премьер-министрі болғанға дейін сәтті жүргізді және оның нәтижелердің арқасында – Сингапур - төртінші Шығыс Азия жолбарыстарының қатарына енді. Бұл ретте 1960-1990 жылдарда ең жылдам экономикалық өсуді көрсеткен азиялық аймақтың төрт елін атауға болады: Сингапур, Гонконг, Оңтүстік Корея және Тайвань.

Кедей елдің премьер-министрінің алдында пайда болған басты сұрақ: "ақшаны қайда алуға болады?". Ли Куан Ю Лондон экономика мектебін үздік бітірді және бизнесмендер сияқты ойлады. Яғни, ең бірінші инвесторларды табу керек екенін жақсы түсінді. Алайда Сингапур жер мен ресурстар бойынша қазір де жақсы емес екені белгілі. Бірақ бұл Сингапурдың өркендеуіне кедергі болмады.

Ли Куан Ю әлеуетті инвесторлардың өтініші бойынша жауап іздеді. Ол салықтық және экспорттық жеңілдіктерді, логистика тұрғысынан ыңғайлы, елдің орналасуына, арзан жұмыс күшіне, мемлекет тарапынан ешқандай қысым жасалмай кәсіпкерлікті жылдам бастауға барынша көмек көрсетуді ұсынды. Ли Куан Ю жемқорлықты аямайтын күресті бастады.

Үкімет әлеуетті инвесторлардың пулын құрды. Онда бірінші желілер трансұлттық корпорациялармен, негізінен АҚШ-тан алынды. Әрбір корпорацияда жеке менеджер жұмыс жасады. Ли Куан Ю оларды жоғары деңгейдегі сатылым мамандарына басты міндеттерін жүктеді: Сингапур билігі «клиентке» ұсынысын беру, қызығушылықты барынша қанағаттандыру, клиенттің қызығушылығын тудырған кез-келген ақпаратты кешіктірмей қамтамасыз ету. Мақсат - кем дегенде көп «клиенттің» елге келуі. Сингапурда әлемдік көшбасшылардың біріне айналған электроника саласының негізін қалаған инвесторлар болды.

Шетелдік инвесторлардың Сингапурға келуімен жергілікті өндірушілер үшін проблемалар басталды. Ли Куан Ю субсидиясыз жұмыс істей алмайтындарды қолдаудың керегі жоқ деп шешті. Әсіресе, қорғаныс кедендік баждарға қатысты мәселе пайда болды. Шетелдік автокөліктерге арналған кедендік тарифтерді Сингапур үкіметі көтерген жоқ, ал жергілікті автокөлік зауытты сондай тарифтерді енгізуді талап етті. Бұл мәселені дұрыс шешуде «Мерседес Бенц» компаниясының қаржы директорының пікірі басты фактор болды. Ол Ли Куан Ю-ге жергілікті автокөлік зауыты осындай субсидияларды әрдайым қажет ететінін және Сингапур экономисын мен оның бюджетіне кер әсерін тигізетінін айтты.

Жергілікті автокөлік зауытына әлемдік гиганттармен бәсекелес болу мүмкіндік болмады, ол банкротқа ұшырады. Жергілікті өндірушілердің тоңазытқыштары мен теледидарлары да сондай күйге түсті.

Сингапур перспективасы бар кәсіпорындарды және бәсекеге қабілетті дамуға жағдай жасады.

Инвестициялық саясаттың арқасында мемлекет бизнестен әлдеқайда көп болатын әлеуметтік міндеттемелердің мәселесін шешті. Босатылған жұмысшылар жергілікті жұмыс берушіге қарағанда жиі тартымды жағдайларды ұсынатын инвесторларға жұмысқа аттанды. Инвесторлардың кəсіпорындары көбірек табыс әкелді жəне көбірек салық төледі.

Сингапурда инвесторларға қосымша жеңілдік - төмен салық. Басқа елдермен салыстырғанда бүгінгі таңда Сингапурда ең төмен салық бар. Бизнесте ең көп салықтық жүктеме - 27,1%. Ресейде бұл көрсеткіш - 47%, Ұлыбританияда - 32%.

Ли Куан Ю Үкімет жұмысының басынан бастап, заңға және оның алдындағы барлық міндеттерін қадағалап отырды. Сингапур заң шығару жүйесін британдық колония болған кезден бастап иеленді.

Ли Куан Ю ағылшын тілінде сөйлейтін қытай тілі отбасында өсті, ағылшын мектебін бітірді және британдық мәдениетпен тәрбиеленді. Кембридж университетінде алған екінші білім – заң білімі болды. Британдық дәстүр - заңды құрметтеу және оның алдындағы теңдік. Сондықтан Ли Куан Ю Ұлыбритания билігінен мұраға қалған құқықтық жүйедегі қызметкерлерден басқа ештеңе өзгерген жоқ. Ол жемқорлық, парақорлық және ұрлықпен аяусыз күрес жүргізді.

Тіпті, Ли Куан Ю өзі билік басында болған кезде " билігін теріс пайдаланған" деп күдіктенгенде де, жұмысын уақытша тоқтатып, қызметін тексеруге тәуелсіз комиссия құруды ұсынған. Комиссия ешқандай заң бұзушылық таппады.

«Сингапурдың тарихы: үшінші әлемнен біріншіге дейін» мемуарында Ли Куан Ю Азиядағы жемқорлық дәстүрдің ғасырлар бойы дамып келе жатқанын атап көрсетеді. Бүгінгі күні Сингапур жемқорлықтың минималды деңгейі тіркелген ондаған мемлекеттің қатарында. Сингапур бұл мәселе бойынша Швеция, Нидерланды, Канада, Ұлыбритания және Германия секілді елдерді артта қалдырып отыр.

Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің проблемаларының бірі – триадалар (ұйымдасқан қылмыстық топтар) деп аталатын мафия топтары. Кезінде олардың Сингапурдың өмірінде рөлі зор болатын еді. Сингапур билігі жергілікті триадаларды құртып жіберді, енді елде осындай проблема жоқ. Сингапурдың тәжірибесі көрсеткендей, жалпы сыбайлас жемқорлық пен мафияның күші сабынды көпіршік секілді жарылып кетеді. Сингапурда бизнестің бірыңғай ережелері бойынша, барлық нәрсе тең және барлық жерде бірдей екенін көрсетті. Егер кәсіпкердің беделді адаммен байланысы бар болса, бұл жағдай бизнеске ешқандай көмегін тигізбеуі керек.

Кез келген мемлекет үшін оның барлық азаматтары кәсіпкерлікке арналған қызметкерлер сияқты. Мемлекет оларға жұмыскерге қарағанда бизнестен әлдеқайда көп жауапкершілік жүктейді. Ең бастысы - компания қызметкерлері сияқты, азаматтардың мотивациясы қажет.

Сингапурлық әлеуметтік пакетте қол жетімді білім, медициналық көмек, тұрғын үй, лайықты, қауіпсіз кәрілік және т.б. жағдайлар қарастырылған.

Ли Куан Ю премьер-министр қызметінен кетсе де, үкіметте бәрібір өз жұмысын жалғастырды. Ол 2015 жылы қайтыс болды.

Әр бизнесменнің, оның қайтыс болған кезінде, өмір бойғы табысының көрсеткіші болады екен. Ли Куан Ю туралы ондай деректер жоқ. Ли Куан Ю үшін басты көрсеткіш - ол қайтыс болғанда Сингапурдың қандай жағдайда қалғаны болса керек.

Керімсал Жұбатқанов,

тарих ғылымның кандидаты, Қазақ-Орыс Халықаралық Университетінің доценті

Дереккөз: Ұлт ақпарат