Түркістандықтар – бастарын имегендер

Біздің Түркістанды аралап келген Линдисей Хобсен атты бір америкалық журналистің мақаласы туралы жуырда «Пари-мид» атты Париж газетінде шағын хабар басылды (14 ақпан). Журналист мақаласын «Қызыл дуалдармен қоршалған кеңестер Түркістаны» деп атапты.

Шетел жазғыштарының Түркістан туралы таратқан материалдарын біздің талай рет оқуымызға тура келді. Олардың көбі Мәскеу үкіметінің жұмсауымен атамекенімізге барған шетел коммунистері еді. Халқымыздың тілінен, әдет-ғұрыптарынан бейхабар бұл кеңестік қонақтар Мәскеу большевиктері мен олардың агенттерінің аузынан шыққанды қақшып алып, дүние жүзіне тартып отырды.

Ағылшын, француз,итальян, поляк, тіпті америкалық коммунистер де Кеңес үкіметінің есебінен Түркістанға барды. «Түркістандықтар» еуропалық және америкалық достарының «пролетар достығының» белгісі ретінде тақия кигізіп, шапан жабады. Меймандар бұл сыйлықтарды алып, кеңес автомобильдеріне отырып елді аралайды. Орыс большевиктерінің өздеріне түсініксіз тілде сөйлеген сөздерін тыңдайды. Сапардан қайтып оралған соң «Кеңестік басқарудағы түркістандықтардың көз тойдыратын дамуы» туралы әңгімелер соғады...

Бір италиялық коммунист өз халқын фашистерден құтқару үшін Орынбор қаласындағы біздің қазақтардан жәрдем сұраған еді. Англия мен Америка коммунистері де өз жерлеріндегі империалистерден құтылу үшін біздің өзбектерден көмек сұрағаны бар. қазақтар да, өзбектер де Италия, Англия және Америка пролетарларының шақыруын қабыл алып, дүние жүзі империалистеріне қарсы күресуге және олардың құтқаруға уәде еткен еді...

Атамекеніміз хақында Мәскеу таратқан жалған хабарларды жалдамалы ауыздар осылайша күйсер еді. Жалдамалы қаламдар осылайша жазар еді...

Түркістанда Кеңес үкіметі орнағаннан бері большевиткрдің жалған хабарларына алданбаған жалғыз шетелдік осы америкалық журналист болып отыр. Оның мақаласының «Қызыл дуалмен қоршалған кеңестік Түркістан» аталуы да жаңалық. Мақаланың осылайша аталуының өзінен-ақ автор ондағы өмірді Мәскеудің көзілдірігі арқылы емес, өз көзімен байқағаны білініп тұр.

Линдисей Хобсеннің мақаласынан үзінді келтірейік.

«Түркістан Азияның орталығында жатыр. Орыстар оны өткен ғасырдың соңында басып алған. Өлкедегі өзбек, түркімен және басқа да жергілікті халықтар орыс бұғауын ешқашан өз еркімен киген жоқ. Енді, міне, олардың үстінде жәй орыстар ғана емес, олардың ұлттық дәстүрлерін жоймақ болып жатқан орыс большевиктері отыр. Сондықтан да олардың орыстарға қарсы ашуы-ызасы күн сайын күшейе түсуде...

Мәскеуден шығып, Орта Азияға жеткенде өлкені қоршап тұрған әскери шеңберді көріп қайран қаласың.

Барлық жерде әскерлер. Тіпті Ташкент темір жолы бекеті де әскерге толы. Көшеде толған әскер. Жергілікті халық тарапынан болуы ықтимал шабуылдан қорқып әскерлер жалғыз жүрмейді. Екіден, үштен... жүреді.

Әскерлердің барлығы да Ресейдің аймақтарынан келген орыстар...

Самарқант, Ташкенттің де барлық жерді әскерге лық толған. Мәскеу үстемдігіне наразы Түркістан халқының сәт сайын туылып кетуі мүмкін қарсылықтарына төтеп беру үшін үкімет пен заң осы қарулы күшке сүйенеді. Түркістандықтар коммунист бұғауын кигенімен, оған әлі бас имегендер...».

Линдисей Хобсеннің мақаласында осы бірнеше жолдар әлденеше беттік мақалалардан құндырақ. Америка журналисінің бұл мақаласы біздің өз журналымыздың беттерінде және Еуропа баспасөзі беттерінде жазғандарымыздың бәрін растай түсуімен айрықша бағалы.

Жақында Парижде Шоқайұлы Мұсафабек оқыған «Кеңестік басқарудағы Түркістанның жағдай» деп аталған лекцияда «Атамекенімізде Кеңес үкіметі тек орыс сүңгісінің күшімен ғана өмір сүріп отыр...» делінген еді. Мінеки, көріп отырсыздар, Америка журналисі де осыны қайталайды...

Атамекеніміз қару күшімен басып алынған еді. Қару күшімен Мәскеуге байланып тұр. Халқымыз Мәскеу әскерлерінен тұратын «қызыл қоршау» ішінде өмір сүруде.

Америкалық журналист Линдисей Хобсеннің «Түркістан орыс бұғауына өз еркімен түскен емес», «Түркістандықтар коммунистік бұғау астында өмір сүріп жатқанымен, басын имеген» дегені нағыз ақиқат.

Біз Мәскеу бұғауынан құтылу үшін күресіп келдік, күресіп жатырмыз және күресе беретін боламыз.

Біздің ұлттық тәуелсіздік хұқығымыз оған қарсы кез келген қарсылықпен келісе алмайды.

Жалғыз хұқықты білу, әрине, аз. Ол үшін күресе де білу керек. Керек кезінде өз хұқымызды күрес арқылы қорғап қалуға әрқашан әзір болуымыз тиіс.

Әрбір түркістандықты өз ұлттық хұқымыз үшін күреске шақыру, әрбір түркістандықты білім және құрамен күресе білетін болуға үндеу – біздің борышымыз.

Атамекенімізді қоршап алған Мәскеудің «қызыл дуалын» құлату – біздің қасиетті міндетіміз.

Мақала соңында автордың «америкалықтар түркістандықтардың Мәскеу бұғауына қарсы қозғалысына қол ұшын беруге әрқашан әзір болғаны жөн» деуі атамекеніміздегі ұлттық күрестің бұрынғыдан бетер күшейе түсуіне дем береді.

Ұлтты құтқару жалыны лаулай түссін!

1930 ж., № 3,4

Мұстафа Шоқай. Таңдамалы шығармалар. І том