Бір күні өмірімді өзгерткен кітап оқыдым

Түрік жазушысы Орхан Памуктың шығармалары біз секілді өте бейғам жұртты есепке алмағанда, Нобель сыйлығын алғанға дейін де, халықаралық зор құрметке ие болып, әлем халықтарының назарын өзіне бірден аударды. Нобель сыйлығын алмастан бұрын бірқатар халықаралық танымал жүлделерді иеленіп үлгерген жазушының Еуропа секілді елдерде атағы онсыз да дүркіреп тұрған болатын. «Менің атым Қырмызы» атты романы халықаралық Дублин сыйлығын жеңіп алғаннан кейін Түркия елінің саясаты жазушының түрлі басылымдарда ашық айтқан саяси көзқарастарымен керағар бола тұра, Стамбулдағы баспасөз беттерімен қатар саябақтар мен дәмханаларда жазушы шығармашылығы туралы даулы әңгімелер тоқтаусыз жалғасып жатты. Сонымен қатар, жазушыға әдебиет сүйер әлем жұртшылығының қызығушылығы артып бірқатар тілдерге аударылып, соның ішінде, орыс оқырмандарының да сүйікті жазушысына айналып үлгереді. Алғаш рет жазушының «Иностранная литература» журналына «Қара кітап», «менің атым Қырмызы» романдары Вера Феонованың аудармасымен жарық көреді. Кейіндеп, 2003 жылы, «Ханзада» аралдарындағы саяжайда орыс оқырмандары үшін Глеб Шульпяков жазушыдан сұхбат алған болатын. Аталған сұхбаттың қазақша аудармасын құрметті оқырмандарымыз үшін араға он бес жыл салып назарларыңызға ұсынып отырмыз. 

Аудармашыдан

- Жақында аудармашы Вера Фенонова өмірден озды. Сіз ол кісіні қандай жақсы қасиеттерімен еске алар едіңіз?  

- Әуелі ол өте білімді адам болатын. Алпысыншы жылдар мен бүгінге дейінгі түрік әдебиетінің барлығы дерлік сол кіснің қолынан өтті! Дегенмен, посткеңестік кезеңде аударған алғашқы авторы мен болған секілдімін. Ол маған өте бауырмал адам болып көрінетін және оған менің кітаптарымды аударған қатты ұнайтын. Кейіндеп ол тек әдеби аудармамен айналысқысы келгенімен, көңілі аса қаламайтын Осман империясының тарихы жөніндегі көлемді тарихи көп томдықтардың аудармасымен айналысып жүрді. Және алдағы уақытта менің «Ақ қорған» атты романымды аударуды жоспарлап жүрген болатын. Басқа не деуге болады? Ол өте тамаша адам еді. Өмірдегі сапарында басынан көп оқиға өткерді. Оның бүгінде арамызда жоқтығы өкінішті.

- Сіздің кейінгі шыққан «Менің атым Қырмызы» атты романыңызды да осы кісі аударған болатын. Сізде аталған кітаптың орысша нұсқасы бар ма?

-Иә, қызыл кітаптың мұқабасындағы сурет аздап қисынсыздау екен. Дегенмен, мен сізге қарата қарсы сұрақ қойғым келеді, қалай ойлайсыз Ресей оқырмандары сізше бұл кітапты қалай қабылдады?

- Кітап ұнады. Алайда сыншылар тарапы кітаптың несімен ұнағанын түсіндіріп бере алмады. Жалпы “Қырмызы”деген ой сізге қайдан келді?

- Бұл шиеленіске толы ұзақ әңгіме. Жеті мен жиырма екі жас аралығында айналамдағы адамадардың дені мені суретші болады деп күтті, сондықтан он бес жыл жыл бойы “мына баладан атақты суретші шығады” деумен келді. Отбасымымыздың дәстүрлі техникалық білімне орай мен тым болмағанда архитектор болуым керек болатын, сондықтан аталған мамандыққа оқуға түсуіме тура келді. Бірақ жасым жиырма екіге толғанда сәулет өнерін біржола тастап, роман жазуға кірісіп кеттім. Менің жазғандарым біртіндеп басылым беттерінде жарқы көре бастады. Жасым отызға келгенде, ақыры менен суретші шықпайды екен, онда суретші туралы роман неге жазбасқа деген ойға бекідім. Романды Түріктің заманауи суретшісі жайында жазбақ болдым. Кейін ойлана келе менің суретшім XVI ғасырдағы Осман империясының гүлденген тұсында өмір сүрген болсын деген шешімге келдім. Дегенмен, жазғандарым өзіме роман формасындағы көркем монография іспеттес көрініп кетті. Бірақ, іздене жүріп ақпарат жинау барысында, тек қана бір суретшімен шектеп қалуым дұрыс емес екенін түсіндім. Тіптен, сол кездердің өзінде ислам өнерін қоса алғанда европалықтарда да жеке дара суретші болмаған, сондай-ақ оларды топтық кезең деп те атауға да болатын еді. Осы ойдан кейін мен, суретшілер артелиясы туралы жаза бастадым. Ол түрлі кейіпкерлердің бейнесімен жазылып, романымды полифониялы (көп дауысты ауд.) етуіме толық мүмкіндік берді. Сонымен бірге Сюжетке Умберто Эконың “Раушан гүлдің есімі” секілді детективті құпия-сырларды қосқаныма қарап менің қандай амбициозды жазушы екенімді бірден байқар едіңіз. Және, романды жасампаз өнердің мәні туралы, европалық және исламдық бағыттағы кескіндеме туралы, стиль сөзінің мағынасы мен түсінігі туралы интерпретацияларға толтырдым.

- Сіздің кітап сөреңізден Эконың жаңадан шыққан “ Баудолино” атты романын көзім шалып қалды. Автордың соңғы жетістігін сіз қалай бағалар едіңіз?

-Мен оны әлі оқып үлгермедім. Эконың түрікше аудармасы, менің кітабымның италянша аудармасы секілді. Сондықтан...

- Эконың романдарыңызға ықпалы барын мойындайсыз ба?

- Ықпал етті деуге келмес. Мен кей дүниелерді ұрлаймын десем де болады. Ал ықпал ету көбінде санаға байланысты. Сананың әлдебір генийге таңдай қағуы тіптен сол генийдің өзін де тығырыққа әкеп тірейді. Менің бұлай деуімнің себебі - өзім ұзақ жылдар бойы Томас Манның ықпалына ұшырап келдім. Маған Манның романдары жазудың нағыз айқын үлгісіндей болып көрінді, тек соның ізімен ілесіп жазып отыру керек екен ғой деген ойларда болған. Барлық романның кеңістігі мен құрылымын Манн сияқты құру керек деп түйдім. Бұл бәлкім, сәл сөлкеттеу көрінетін шығар. Бірақ, мен жазудың бұдан басқа жолының болуы мүмкін еместей ойлаппын. Бірақ, түбінде олай болмай шықты.

- Сонымен Эко мен сіздің айырмашылығыңыз неде?

- Екеуіміз де тарихи – детективті роман құрылымын осы жанрға жат жайттарды анықтау үшін қолданамыз. Эко тарих пен тіл үшін жазса, мен романдағы суретшінің психологиясын зерттеуді мақсат етемін. Мен “ Қырмызыны” әбден қалыптасқан шағымда жаздым. Сондықтан да, шығармашылығымдағы психология мен социологияға қойылған сауалдарға қызығушылығым артты. Біз кім үшін жазып, кім үшін сурет саламыз? Бізге кім ақы төлейді және не үшін төлейді? Шығармашылық қызғаныш деген не? Бәсекелестік ше? Ал “Өзіндік стиль” дегенді қалай түсіндіруге болады ? Немесе “өзіндік дауысың” мен «табысқа жету» деген не ?

- Оқырман ретінде айтарым «Қырмызы» романындағы детективті астар көп оқырмандарды толғандырмайтын секілді. Ал Экода мүлдем басқаша. Стильге қатысты сауалдарға келетін болсақ...

- Иә, әрине!

- Онда әңгіменің ауанын стильге қарай ойыстырсақ. Сіздің “Қар”атты жаңа романыңыз Стамбулдың дүкендерінде сатылымда тұр. Дегенмен, мен танитын түріктердің дені бұл кітаптың соншалықты әсер ете қоймағанын алға тарта отырырып, тілдік ерекшеліктеріңіз бен стиліңізге жақсы баға берген болатын.

- Қызық екен! Әдетте оқырмандарым керісінше менің жазу тіліме шағымданып жататын. Оларға менің стилім оғаш болып көрінеді. Иә, қарсылықтар болды. Шындығында егер ыңғайы келсе барокколық дәстүрге сай сөйлемдерімді Пруст секілді көлемді етіп жазамын. Әдебиетке ешқандай қатысы жоқ түрлі себептермен Хемингуэй мен Стейнбектің телеграфиялық стильдерін әбден бойларына сіңірген, түріктің кейбір жазушыларының алдыңғы буын өкілдері бұған біршама қарсылық білдіреді. Стилдегі проблема біз оны жартылай санадан тыс пайдалантынымызда. Ол - сенің жалғасың іспетті. Сен бұны өзгерте алмайсың. Стиль сенің романдағы бөлшегің екендігіңнің дәлелі, сенің ондағы физиологиялық байланысыңның бар екендігінде. Жазушы сөйлем құрмастан бұрын әуелі романды оқырмандар үшін күтпеген жерден тосын қалай аяқтау керектігін ойластырып отыру керек. Сөйлемдегі ішкі симметриялардың мәні білініп қалатын болса онда мен үшін де, оқырмандар үшін де түк қызық болмай қалады. Менің жазудағы принципім – ұзақ сөйлем құрай отырып, тосын оқиғалар даярлап отыру.

- Бұндай тәсіл сізше анахронизм болып көрінбей ме ? Еуропа мен Америка ықшам жазады. Тіпті Рессейдің өзі «газет стиліне» сұраныс тудыруда. Ал сіз Прусты айтасыз. 

-Менің осыған қатысты батыстық баспагерлерім тарапынан түскен шағымдар шынында аз емес. Кейде, тіпті, аудармашылардың өзі стильмді жеңілдетуге тырысып жатады. Олардың айтуында кітапты түпнұсқаға сай етіп аударатын болса газет стиліне әдеттенген оқырмандарын жоғалтып аламыз деген лепеспен ағылшын тілінде сөйлемдер көлемді әрі күрделі болмайды дегенді алға тартады. «Олай болса Набоков пен Генри Джеймсомдарды қайда қалдырасыңдар?» - деген сұрағыма, олар «Иә, бірақ қазір олай ешкім жазбайды» деп қарсы жауап қайырады. Сосын бітпейтін дауымыз солай жалғасын табады. Бірақ, аудармашының өзі сөйлемдердің көлемін сақтап қалғанның өзінде, құрылымын қысқартып тастайды. 

- Олай болса, жазу стиліңізге аналог жасап көрелік.

- Аналог дегенің - «Менің атым Қырмызы» романымдағы суретшілердің қытай кескіндемесін зейіні жетіп ұғынғаны. Қараның қытай миниатюрасы қарағанда кескіндегі сызықтардың үйдің шатыры мен ауласына, қарлы шыңдар мен шың басындағы бұлттармен жармасып бір-біріне төгіліп, аталған сызықтармен тұтасып бір бүтін болып байланысқанында. Менің сөйлемдерім де осы секілді.

- Сіздің 2002 жылы жазылған “ Қар” романыңызға тоқталып өтсек. Жалпы бұл шығарма не туралы?

- Ол - менің саяси бағытта жазған және өте үлкен дау тудырған алғашқы және соңғы романым. Оқиға Түркияның оңтүстік-шығысында орналасқан Карс қалашығында өрбиді. XIX ғасырда орыстарға тиесілі болған бұл қалада қар қалың жауатын. Сол себепті де маған өркениеттен алыс қалған қала өмірінің тіршілігі қызық болды. Кезінде Түркияның маңызды он қаласының біріне айналған Карс қаласы екінші дүние жүзілік соғысқа дейін Түркияның Ресеймен сауда-саттықпен айналыстын орталығы болатын. Бүгінде қаланың экономиксы құлдырап, халық тапшылық пен жоқшылыққа душар болғанымен қала құдды бір мұражай секілді алғашқы салынған нысандар мен орыстар қалдырған үйлерімен астасып тарихтан әлдебір сыр тартып, еш өзгермеген қалпы өмір сүруін тоқтатпай тұр. Тотальді анахронизм дегеніміз - міне осы. Меніңше, Карс бүгінгі Түркияның бүгінгі айқын көрінісі іспетті, тіптен, түрікше микрокосмы деуге де болады. Сондай-ақ бұған сондағы түрлі этникалық, күрдттерді, азербайжандарды, түріктерді және түрлі себептермен қалып қойған аздаған орыстар мен немістерді қосыңыз. Сонда осының бәрі саяси романымның дайын декорациясы болып шығары анық емес пе?!

- Менің түсінуімше, романға қатысты өрбігін шиеленістер романдағы “саяси исламизм” терминіне байланысты секілді. Бұл сөз тіркесінен хабарсыз оқырмандарға түсіндіре кетсеңіз.

- О`кей. “Саяси исламизм” дегеніміз - батыстың ғалымдары мен журналистері қолданатын термин. Олар саяси партиялар мен ағымдардың билікке келуі үшін исламды пайдалану жолын саяси исламизм деп атайды. Түркия үкіметі мен әскері - исламистердің оппаненттері. Олар мемлекеттік және қоғамдық салаларға исламның кіріп кетпеуін қадағалап,Түркияның “зайырлығын” көзінің қарашығындай қорғайды. Шамалап айтқанда, әскер мен мемлекеттік бюрократия, қоғамдық және мемлекеттік салаларда жұмыс істейтін әйелдердің хиджаб киюіне жол бермейді.

- Иә, осыған байланысты сіздің көзқарасыңыз қандай?

- Біздің отбасымыз әрдайым батысқа бейім болды және либерализм, секуляризм секілді өзге мәдениеттерге деген қызығушылықтарға ие болғандықтан, мені де “батысқа” бейім етіп тәрбиеледі. Сондықтан “батыстық” түрік ретінде мен түріктің «зайырлылығын» қолдаймын. Басқа қырынан алып қарасақ, исламистерді қудалай беру республиканың демократиясын бұзды.Үкіметтің Кипр мен күрдтерге жүргізген саясаты демократияға жат. Бұның барлығы Түркия кіргісі келетін ЕЭҰ –ға ұнамайды.

- Ал бүгінгі жағдай қалай?

- Қазір исламистер күшінде. Мұндағы пародокс, исламистер де мемлекет құруда, демократиялық принциптерді қолдайды.Үкімет егер де билікке исламисттер келетін болса, онда исламдық тәртіп орнайды деп қорқады.

 - Полемикалық шиеленістер төңірегінде қандай мәселелер орын алып жатыр?

- Исламдағы мәселелер қашанда әйел төңірегінде болған. Орамал тағу керек пе немесе қоғамдық оратада әйел өзін қалай ұстау керек деген секілді дүниелерді еркектер шешеді. Бұның өзі ақылға қонымсыз емес пе? Әскерилер мен исламистер де әйелдер туралы айтып әлек болғанымен, одан әйелдердің өмірі өзгеріп жатқаны шамалы.

- Сізбен кездеспес бұрын Түркияны аралап жүріп, түрлі адамдармен сұхбаттастым. Сонда байқағаным Түркияның сырт келбеті еуропалық болғанмен, халықтың 99% исламды ұстанады екен. Осы айтқаныммен келісесіз бе?

- Иә, өте дұрыс айтасыз, Түркия - нағыз ислам мемілекті, әлеуметтік сауалнамаға қарағанда әйелдердің 75% хиджабты өз еркімен киеді. Халық жәй ғана діннің саясиланып кеткенінен шаршаған. Халық әскерлерге де, исламға да қарсы емес, тек олардың өз арасындағы қырғи қабақ соғыстарынан шаршады.

- Ал осы жағыдайдан шығудың шешім жолы қандай?

- Менің ойымша бұны тым әсірелеудің қажеті жоқ. «Елдің зайырлығы» мен «исламды» пайдаланып дауыс жинаудың қажеті жоқ деп түсінемін. Бұл - менің өз позициям.

- Сіз түрік елі абсолютті түрде ислам елі дейсіз. Ал теледидарды қоссаң ұлттық арналардан эстрадалық нөмірлерді орындап жүрген жартылай жалаңаш қыздарды көрсетіп жатады.

- Иә, солай. Біздің қоғамда сіз айтып отырған қыздардың орны Еуропа мен Америкалық әріптестеріне қарағанда өте төмен. Бір де бір ана өз баласын мұндай қыздармен үйленбек түгілі кездесуіне жол бермейді.

- Бозбала кезіңізде архитектор болуға дайындалғаныңыз туралы айтып өттіңіз.  Мен бүігінде Түркияда, XVI ғасырда өмір сүрген даңқты түрік сәулетшісі Синан туралы деректер жинап жүрген болатынмын. Сіздің оның шедеврлеріне деген пікіріңіз қандай?

- Бәрінен бұрын оның шығармашлық ғұмырбаяны күмбездерді мейлінше көлемді етуге деген талпыныспен өткендігі туралы суреттеледі. Синан кәсібін селжук мешіттеріне шағын күмбез сызумен бастайды. Ал соңғысын Едірнедегі сегіз қырлы мешіт қабырғасына үлкен күмбезді орналастырумен аяқтады. Ол дұға оқитын кеңістікті кеңейтуге, сонымен қатар тапсырыс беруші сұлтанның құдіретін асқақтатуға тырысты. Синанның сәулет өнері – бұл күмбездердің үлкеюі мен шарықтау шегіне жету жолындағы тарих. Жазушы болғандықтан мені бәрінен де бұрын оның өмірбаяны қызықтырған болатын. Ауыл баласы қалай сарай сәулетшісі бола алды? Мешіт салудағы құрлысшы тобын қалай тиянақты басқарды? Сарай мен фабрикадағы сапырылысқа қарамай қалай өз қабілетін сақтап қалды және оны қалай жүзеге асырды? Міне сұрақ... “ Менің атым Қырмызы” кітабымда мені ондағы бақталастық, ақша, стиль мәселелері көбірек қызықтырды. Ал суретшілер екінші орында болатын. Бұл салада негізгі адамдар каллиграфтар, ал суретшілер кеңістікті оюлайды, керек жеріне сурет салады. Олар өз өнерін толық көрсете алмайды, сондықтан қиналады. Синан өз бағасын білді және ғасырларға жететін туынды жасап жатқанын да түсінді. Синанан кейін Осман империясында одан асқан сәулетші болған емес.

- Бүгінгі жазу үстеліңізде тұрған қолжазбалар туралы білуге бола ма?

- Мен екі бірдей кітаппен жұсмыс жасап жатырмын. Біріншісі үлкен жоба. Сондықтан, өзіме әрбір он жыл сайын «көлемді кітап» жазып шығуым керек деген үлкен мақсат қойдым.

- Бұған дейінгі «Көлемді кітаптарыңыз» қай кітаптар ?

- Алғашқы романым - Томас Манның ықпалымен жазылған «Джевдет бей және оның ұлдары», одан кейінгілері - «Қара кітап» пен «Менің атым Қырмызы». Ал мұндағы төртінші кітабым 2004 жылдың аяғы мен 2005 жылдың басында жарық көруі тиіс. Бұл кітаптың атауын «Кіршіксіз мұражай» деп қойдым. Ал әзірге бұдан ары ештеңе айтқым келмейді. Бірақ, Стамбул туралы кітап жазып жатқандықтан бұл кітабымды уақытша кейінге шегеріп қоюуыма тура келді. Мен әлемге атым шыға бастағаннан кейін Стамбул туралы жазылған мақалаларымды жинақтап, бір кітап етіп шығардым. Аталған кітабым үлкен жетістікке жеткендіктен, кәзір оның екінші нұсқасын жазып жатырмын. Мен оны қала тарихы туралы жиырма екі жасқа дейінгі өткен өмірімен қала өмірінің тарихын байланыстыра отырып көлемді мемуар етіп жазып шықпақпын. Мұнда тек өмірбаяным ғана емес, менің әртүрлі тақырыптарға деген көзқарастарым, сексуалды жетілуім, әкеммен қарым-қатынасым секілді көптеген мазмұндарды қамтиды. Кітабымның соңын “Мен сәулетші емес, жазушы болғым келетінін түсіндім.”,- деген сөзбен қортындыладым. Қала туралы жазбаларымдағы өзгерлердің қаланы қалай қабылдағанымен, жеке басымның қалай қабылдағаны негізге алынды. Стамбул туралы Нерваль немесе Готьенің жазбалары түрік жазушыларына айтарлықтай қатты ықпал етті. Қалаға деген олардың өзгеше көзқарасы, қаланың да өзгеруіне әсер еткен болатын. Ал бұл дегеніңіз шындығында өте қызық дүние. 

- Айталық сіздің көзқарасыңыздағы Стамбул қандай?

- Ақ пеннен қара алмасып үнемі қар жауып тұратын қала образы. Менің Стамбулымда үнемі жапалақтап қар жауады. Стамбул - носталгияға толы меланхолия.

- Кейде маған қаланың сүркейлі беймаза өмірі қандай да бір үмітсіз меңіреулікті бұғып жатқандай көрінеді. Сіз қалай ойлайсыз ?

- Әлдебір меңіреу сезім болары рас, жәй ғана оны меңіреулік десек те жарасар, тіпті олай болмауы да мүмкін ғой. Бәлкім меланхолия, бәлкім мұң, бәлкім күйреген сезім. Өз кезінде Осман империясы даңқты, жеңімпаз, бай-қуатты империя болғанымен қазіргімен салыстырғанда өте жұпыны. Сірә, осы қаладан сезіліп тұратан меланхолия мен жоғалтудың және кез келген түкке тұрғысыз сындарға деген өшпенділіктерінің сыры осыдан шығар. Тек жеңіліс сезімі жайлаған бұл қалада Шопенгауэер түсінігіндегі еркіндік өмір сүрмейді.

- Бүгінгі орыс әдебиетінде Стамбул тақырыбы сирек кезеседі. Алайда, Бродскийдің Стамбул туралы дау тудырарлық ағылшын тілінде жазылған атақты эссесі бар. Осыған қатысты қандай пікір білдірер едіңіз?

- Менің есімде қалғаны Бродский бұл эссені Нобель сыйлығын алып танымал болмастан біренше жыл бұрын жариялаған болатын. Ол кезде Нью- Йоркте әйелім ғылыми атағын қорғап, мен «Қара кітабымды» жазып жатқан кезім болатын. Бұл эссе жарыққа шыққанда Түрік интеллектуалдарынан да, тіпті менен де маза кетті. Әлемдік интеллектуал елдері қатарында Түркия көрінбей жүрген кезде “Нью-Йоркер” газетінде мынандай эссенің шыға келгеннін өзіңіз елестетіп көріңіз. Мен ол кезде Бродскийді танымайтын едім, тек орыстың бір ақыны Америкада тұрады дегенді ғана естігенмін. Сол эссені мұқият оқып болып әбден ұнжырғам түсіп кетті. Онда Ресей мен Түркияны деспоттар билейтін жабық мемлекет етіп көрсеткен және онда бәрі ескірген әрі ешқандай жаңашылдық жоқ деп жазыпты. Енді қараңыз, Мен Нью-Йоркте Стамбулда өткен күндерімді сағынып естелік жазып отырсам, тап сол қалада осындай аты шулы мақала жарық көреді. Мен үшін бұл мақаланы Бродскийдің жазғаны емес, маңыздысы бұл эссе әлем назарындағы атақты “Нью-Йоркер” газетінде басылып шыққаны болды. Стамбулды ақыры есіне алды –ау дегенде қандай қырынан көрсетті десеңші.

- Ал енді сіз Бродскийге қандай қарсылық танытар едіңіз?

- Тек қана Бродский ғана емес осы типті көзқарастағылардың бәріне. Әлдебір бөтен адам қалаға келеді де, бірнеше күн болып қала өмірі мен мәдениеті жайында жөнсіз пікір қалдырады және ол “ Нью-Йоркер” газетінде басып шығарылады. Әңгіме бұл қаланың жақсы яки жаман болғандығында емес, мәселе қалаға деген махаббаттың әйелге деген махаббатпен бірдейлік сөзбен айтып жекізерліксіз екендігінде. Мен ешқашан Стамбулды тек мақтау үшін ғана жазған емеспін. Қаланы мақтауға да тіпті даттауға да болмайды. Ол біздің санамыздан әлдеқайда биік екенін ғана айтқым келеді.

- Достаевскийдің шығармаларының түрікше аудармасын қарап шықтым. Алғы сөзін өзіңіз жазған екенсіз. Ол туралы айтылар сөздің айтылып болғаны анық, ал сіз Достаевскиді түрік оқырмандары үшін қай қыранан танытқыңыз келді?

- Дәл сол үшін мен басты назарды Достаевскийдің батысқа деген махаббаты мен өшпенділігіне аударып, оның «батысшылдықтан» қалай «славяндыққа» айналғанын көрсетуге тырыстым. Бір қызығы ол «славяндыққа» батысша ойлау арқылы келген. Орысша консерватизм мен православияны ол европалық мәнерде қалыптастырды. Осы жағдай Түркияның жағдайына аздап сәйкес келетін секілді. Кітаптың алғы сөзінде осылар туралы жазған болатынмын. Сосын, мені осы тақырыпта қызықтырған тағы бір автор, жапондық жазушы Танидзаки. Ол алдымен батысқа шын берілген “батысшыл” болды да, кейіндеп өмірінің екінші жартысында бірден жапонның дәстүрлі ұлтық құндылықтарына сүңгіп кетті.

- Сіздің “Жаңа ғұмыр” атты романыңыз “Бір күні өмірімді өзгерткен кітап оқыдым” деген сөйлеммен басталады. Бұл расымен де солай ма?

- Иә, бұл сөз қазір Түркияда мәтелге айналып үлгерді. Бұл романда кітап оқудағы радикалды көзқарастар туралы айтылғандықтан, бұндай көзқарастар біз секілді елдерде кең таралған. Құлдырауға ұшыраған мұндай елдерде мағынасыз күтулер өркендейді. Сондықтан бұл қандай кітап дегеннен гөрі, оны оқырман қалай қабылдайды және сол кітапты оқу барысында өмірінің өгеруін қаншалықты қажет етеді деген сауал маңызды. Егер мен бір кітапты оқып, оның әсерінен ұзақ уақыт шыға алмай, өмірімді соған бейімдей бастасам, онда ол кітапты ысырып қойып басқа кітап оқуға кірісемін. Өйткені уға қарсы әркет етудің бірден бір жолы осы ғана.

- Осы жылы сіз Дублин атындағы «The IMPAC Dublin Literary Awards» әдеби жүлдесіне ие болдыңыз.

- Иә, бұл қаражат жағынан ең үлкен жүлде болды. Бұл жүлде ағылшын тілінде жазылған немесе ағылшын тіліне аударылған осы заманғы проза жанрындағы кітаптарға беріледі. Өткен жолғы жүз мың еуроны Франциялық Уэльбек иеленген болатын. Одан алдын испандық жазушы Хавьер Мариас иеленді. Негізігі ережесі Дублин әлемдегі жүзден астам кітапханаларға 2-3 кандидат жіберуін сұрайды. Сосын, ғалымдар мен профессорлардан құралған халықаралық әділқазылар тізімдегі кітаптар арасынан бір кітапты таңдап алады. Егер кітап ағылшын тіліне аударылған болса қаражаттың төрттен бір бөлігі аудармашыға табыс етіледі.

- Бұл жүлде жазушының өмірін өзгерте алды ма ?

- Ол меннен бұрын отандастырымның өмірін өзгерткен секілді. Себебі, Түркияда жүлде туралы және оның қаражаты туралы аз айтылған жоқ. Сондықтан көшеде өтіп бара жатқан адамдар мені тоқтатып алып құттықтап болған соң міндетті түрде «Неге 25 мыңды аудармашыға берді? Ол кітапты сен жаздың емес пе?» деп сұрағандар өте көп болды. Көбісінің көкейін тескен ойлары ақшасы бола тұра не себепті кітап жазады екен деген таңданыстар. «Егер ол жазуды жалғастыратын болса, яғни ол алған ақшасын азсынып тұр. Ал егер ол азсынатын болса, демек ол сараң, ал егер ол сараң болатын болса онда неге біз оның кітабын оқуымыз керек?» деген сипаттағы сөздер де айтылып жатады.

- Көшеде сізді бәрі танитын шығар...

- Иә, бірақ мен бұған үйреніп кеткенмін.Тек бір ұнамайтыны - көшеде таныған адамдар балаларымен суретке түсуімді өтінеді.Түркияда мен тек жазушы ғана емес, құдды бір ескерткіш секілдімін.

“ Шет ел әдебиеті” журналының 2004, жылғы №3 санында жарық көрген.

Сұхбаттасқан Г. Шульпяков

Қазақ тіліне аударған: Тілек Ырысбек

Runa academy