«Қол ұшын созғанға» «қол көтеретіндер» бар

Шетелге оқуға кететін балалардың жиналысында бірде-бір бітіруші түлек сұрақ қоймапты. «Ата-аналары ғана шыр-пыр болып жүр» дейді көзкөргендер. Өйтпегенде ше, шетелге жіберетін де, ақшасын төлейтін де, керек болса мамандығын таңдап беретін де, келген соң жұмысқа тұрғызатын да – солар. Балаға, дәлірек айтсақ, болашақ маманға түк те қызық емес. 

Әлеуметтік желі қолданушысы Сәуле Қожа өз парақшасында #өмір_юмор хештегімен бітіруші түлектерге қарата: «Дипломмен суретке түсіп болсаңдар ата-аналарыңа беріңдер, жұмыс іздесін» деп жазыпты. 

Сарказм! Күлеріңді не жыларыңды білмейсің! Әлбетте, қабылдауыңа да байланысты. Қалай десек те, бұл – нысанаға дөп тиген диагноз. Біз бүгінгі мақаламызда карикатурадағы «лақтырудың» үш нұсқасына мысал келтіріп көрмекпіз. Келісіңіз немесе қарсы келіңіз. Ойланыңыз, ой қосыңыз.

Сонымен, бала оқиды, бітіреді, диплом алады. Кейбірі ол мамандықпен жұмыс істемеуі де мүмкін. Тіпті, «үйдегілер ғой оқытқан» деген нұсқаны да талай мәрте естігенбіз. Карикатурадағы алғашқы «лақтыру» – осы. «Мен бұл мамандықты сүйіп оқымадым. Сондықтан менің ол жерде жұмыс істегім келмейді» деген жас маман ата-анасын екінші суреттегідей халге жеткізеді. Өкініш жоқ, себебі туғанына жамандық ойламайтын ата-ананың таза жолды нұсқамауынан кеткен қателік осы болса керек. Статистиканың түк те қажеті жоқ. Мұны ешкім де жоққа шығара алмайды.

Айтпақшы, бізде сапалы кадр да, сапасызы да жұмыс іздейді. Негізі, жұмыс беруші мықты маманды іздеуі керек еді ғой. Қазіргі қоғамда бәрі керісінше, шұбалыңқы, бас ауыртарлықтай.

Жұмыс тақырыбын айта бастағаннан-ақ пара туралы сөз қозғамау – күнә! «Ставкасын» беріп қойдық, енді жұмысын күтіп жүр», «қазір «ставкасыз» жұмысқа тұру мүмкін емес» деген сөйлемдерді ел арасында естімей жүрмін деп көріңізші. Тіпті, өзіңіз қызметке мұндай жолмен тұрмағанның өзінде бірлі-жарым танысыңыздың осы «әдістің» арқасындай айлық алып отырғанын іштей болса да мойындағаныңыз жөн шығар. Амал не, заманың түлкі болса, тазы боп шаласың, «қолыңнан келсе, қонышынан бас» деп өз-өзіңді ақтап алардайсың.

Жас маман үйде жатып алып жұмыс күтеді. «Әне болып қалады, міне болып қаладымен» бірнеше айды артқа тастайды. Содан сабырыңыз сыпсың қағып, күдіктің қайығына міне бастайсыз. Әлсін-әлсін телефон шалғаныңызға шамданған ол «ыңғай келмей жатыр, осы апта болмаса ақшаңды қайтарамыз» деуі мүмкін. Осы уақытта мидың жұмысы мың есе қатты жұмыс істеп кетеді. Осымен бәрін бітіргіңіз келеді. Әдеттегіден де әуре-сарсаң...

Карикатураға келтірген мысалдың екіншісі – мынау. «Пәленше қызын жұмысқа тұрғызам деп берген ақшасын зорға алыпты ғой», «Түгенше баласын жұмысқа тұрғызамын деген адамнан берген «ставкасын» ала алмай жүр екен». «Амалдар ниетке байланысты» деген есті сөздің өзі бұл жерге келіңкіремейтіндей. Сіз көмектескіңіз келмесе де, қол ұшын созған болдыңыз. Ал, ол сізге қол көтерді.

Айтыңызшы, осындай жолмен басшылыққа келген баланың пара алмауы мүмкін бе? Ол да біз алғашқы жаңажолда «мысалға келтіреміз» деген нұсқаның үшіншісі болып шықпай ма? Ашығын айтқанда, өзгені демде жұмыспен қамтып, лезде оңай олжаға қарқ болғысы келген балаңыз (1-сурет), екінші суреттегідей жағдайға түспесіне кім кепіл!? Бір сәт «осы мен не істеп жүрмін?» деп өз-өзіңізге сұрақ қойып көрдіңіз бе? Әділетті қоғамда өмір сүргіңіз келмей ме?

Тақырыпқа шынайы қарасақ. Рас, өмірде біреуге шын мәнінде қол ұшын созсаң, соңында саған қол көтеруге бар жандар табылады. Хәкім Абайдың «Күшік асырап ит еттім, Ол балтырымды қанатты» деп күйінетіні содан шығар. Мынаны ұмытпау керек, Сұлтанмахмұт Торайғыровша айтсақ, жақсылық көрсем де, жамандық көрсем де – өзімнен. Жағың жерге түскенше жамандық көрмеу үшін, осы атаудан алыс жүру үшін тек ғана жақсылық жасау керек. Таспен атқанды аспен атқан қандай дана халықпыз десейші!

       Рыскелді ЖАХМАН