Софы Сматаев: Адамды ұстар мінез ғана

Тындырғыштарымнан гөрі бас салып ұрлағыштарым көп пе, байлығым азайып барады.

Сөз ұғарларымнан гөрі құр тыңдағыштарым көп пе, Ай, Күнім азайып барады.                                                                                   

Жұтамас дейтін өнер жұталды. Ақыл сандығындай бұзылмас дейтін мінез бұзылды.  

***                                                                                      

Байлықты сақтар өнер жоқ. Ақылды ұстар мінез жоқ. Әрекеті аз ай, күннің қай берекетіне қызығарсың.                                                                         

Алыс-жұлыстың әуресімен, тоқ көңіл мен боқ көңілдің әрнесімен қадаңдаған зомби-көлеңкелердің ойсыз, мисыз сенделісінің құрбанына айналған момынбас қандастарымды аяймын. Бірақ қол созар дәрменім аз. Тұрақсыздық пен парықсыздықты түйіп түсердей пәрменім жоқ. 

***           

Сыртымды жуып тазартқанмен, күйік тонын қабаттап киген ішкі шерім мен кірімді қайтіп тазалармын. Тазарта алмай буынып, тұншығып, желөкпе желіккіш надандардың күлкісіне айналып, тыншып бітем бе?           

Үркерім де, шошынарым да – сол. Ақылдан тақылдардың сені «Ақымақ!» деп саусағының ұшына қондырып алып, қорлағанынан өтер не бар. Тұрасың сүмірейіп безергендердің кезенген саусақтарының нысанасына аласұрған кеудеңді тосып. Осыдан басқа қолыңнан келер қандай қауқар бар? Қайраты қашқан тәніңнің жан сақтар қуысын іздеуден шаршасаң – төсіңді саусаққа емес, оққа төсе. Сөйт...

***                                                                                                                                                            

Өзгені саған даттаған жан                                                                                    

Сені де өзгеге мақтамайды.                                                                                                                                                                           

Желді саудалаған, елді де, жерді де саудалар.                                                                                                        

 ***                                                        

«Бас-басына би болған өңкей қиқым!»                                                               

Айқайламай-ақ сыбырлай ашынып, бетімді қалай бұрарымды, қаламымды кімге түйрерімді анықтай алмай аңтарылып отырмын. Бетімді қай жаққа бұрсам, сол тұстан-ақ қиқым-сиқымның бірін емес, мыңын табарым хақ. Қаламымды қайда түйресем, дәл сол жерден «бас-басына би болғыш» сойқан қиқымның шортанын ілдірерім айқын. Бірақ елдің сиқын бұзатын қырғын қиқымның ердің жұлынын үзетін қырғилығын біле қоймайтын ақымағың емеспін ғой. Оның үстіне сол шіркіндерді шетінен көгенге басын қосақтап, түсін танып, табандатып тауып беруге ендігі қалған қысқа ғұмырымның шақ уақыты жетпейтінін және сезем де, қолымды сілтеп, сілкіне күрсінемін. Көп қой, тым көп-ау қиқым-сиқымдар. Отыр ғой әрқайсысы тау болмаса да, бір-бір төбешік болып қол жете бермес, аяқ ене бермес төрлерде.                                                                                                                                                            

***                                                         

Біз кейде «Күші бардың – сесі бар» дейміз. Осы пікір сәл қисынсыздау. Күш өзенде де бар. Тасыса ғана долданып, жағасын ұратын өзеннің жазы жетіп, жағдайы өзгергенде, буланып азайып, жер аяғы – құрдымға сіңіп, құрып кететін алдамшы екпіні ғана ол. Ал «Есі бардың – десі бар» дегенді ілгері тартсақ, қателеспеспіз. Өйткені, ақылмен шешкенді қылышпен де ксе алмайды ғой.                                                                                                                                                         

***                                                              

Ит ұстадым қасқырдан,                                                              

Мәтүшкемен бас құрғам.                                                                   

Төсегімді, төрімді

Шүршітіме бастырғам.                                                                                        

Балтыр қанап,                                                                                                  

Тіл өліп,                                                                                                            

Қытай қаптап, шіреніп,                                                                                       

Болып барад бас құрбан.                                                                                                                                      

***                                               

«Қалай?» дейтін сұрақты оңай айналып өтетіндер – ойын оятып, миына салмақ салғысы келмейтіндер.                                                                         

Бір ісін бүлдіріп алса, «Осыны бүлдірмей, ұқсатып жасамағаным қалай?», бір бағалсысын сындырып алса, «Апырай, сындырмай, дұрыстап ұстамағаным қалай?» демейді. Бүлдіргенін көбейтсе де, сындырғанын молайтса да, «дұрысталайын, үйренейінге» апаратын, өзіне-өзін тексеретін «қалайға» бір жоламайды-ау.

«Керек!» дейтін талаптан бір адым айналып өтпейтіндер – ойын «ойбайлатып», миын «мияулататын» пайдакүнемдер.                               

Құрғақ өңешті майлау керек. Қысқа қолды ұзарту керек. Ендеше жылмаңдаған көзді сат. Уәдешіл сөзді сат. Төмендегінің бөзін ал. Төреңнің жайраң кезін ал. Төбедегіңнің асты-үстіне түсіп, өзін ал. Одан қалсаң, ұрлыққа аяқ бас. Зорлыққа құшағыңды аш. Етегіңе жас толтыр. Қорқақтың қолындағысы, үркектің жолындағысы құйылып қалтаңа түседі. Топырлап алдыңа жайылады.                                                                                            

«Қалай?» деп сырын түземей, «керек!» деп сыртын түзегендердің өзін де, өзгені де тақырлап, тықырлап күзеген тірлігінің түрі осы.                                                                            

***

Бір-ақ рет келер өмірде екі рет туу болмаса, ұятыңнан сан мәрте өлудің қажеті қанша?                                                                                                                                                           

***                                                     

Өзгенің өкінішіне күйіне білген жан,                                                      

Күрсініп тұрып та сүйіне біледі.                                                                                                                                  

***                                                                      

Жобалаған санымнан алғыс-рахметі жоқ жандар қаншама артық болып шықса, мырза, сахи деп жүргендерімнің әлдеқайда кем түсіп жатқанына бүгінде көзім әбден жетті.                                                                    

Жақсылыққа жамандық жасау әдетке айналған кезеңде, жомарт жандардың жоғала беруі неге күдік туғызуы керек? Жақсылығың сатулы болса, жомарттықтың құны әлденеше есе өспей қайтеді. Мырзалық танытатындар есектің миын жеп, миғұла болып кетпесе, тиыннан теңге сауып, теңгеден доллар туғызып, айды аспанға бір-ақ шығаратын айбатынан өлсе айрылар ма. Тапқанын тіленші, сұраншыға таратып беретіндей ақылынан алжаса қоймағаны – байғұстың балтасын, кедейдің келсабын, кепшіктің кебісін шырылдатып тартып алып жатқанынан-ақ байқалмай ма? Ал біз олардан жоясыз жомарттықты күтумен әлекпіз. Есектің миын сонда қайсымыз жеп жүр екенбіз...                                                                                                                                         

*** 

Алтынды емес,                                                                                                 

Мысты алдым.                                                                                          

Аласардым, қысқардым.                                                              

Бұрынғыдай елікпен                                                                                   

Әуеніне құстардың.                                                                                    

...Жүрегімді жұлқынтар,                                                                      

Тұсаулы ерікті бұлқынтар,                                                                             

Шығар бір күн күшті Арғын!

                                                              Софы Сматаев «Мұңлы ойлар»